Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Pal-effect
Het pal-effect (ratchet effect) is het gevolg van een proces waarbij na het bereiken van een drempelwaarde het proces onomkeerbaar is geworden, analoog aan de werking van de pal in een ratel (ratchet). Dit effect komt terug in meerdere theorieën.
In de economie geldt dit onder meer voor de relatieve inkomenshypothese van Duesenberry waarin onder meer wordt gesteld dat het moeilijk is om een eerder bereikt consumptieniveau te verminderen.
Ook de neiging om een product steeds meer mogelijkheden te geven, wordt wel tot het pal-effect gerekend.
In de speltheorie maakt het pal-effect onderdeel uit van de paradox van Parrondo. Deze stelt dat er van spellen die elk een hogere kans op verlies dan winst hebben, waarbij de kans op winst groter wordt door de spellen afwisselend te spelen in specifieke combinaties.
De ecoloog Hardin stelde dat voedselhulp tijdens een hongersnood een bevolking in staat stelt om tijdens goede tijden weer te groeien. Aangezien de voedselproductie in het land zelf niet gestegen is, is een volgende hongersnood onvermijdelijk. Hij gebruikte daarbij een situatie in een reddingsboot als metafoor, zodat er ook wel wordt gesproken van lifeboat ethics.
Ook in de bevolkingsgroei is meerdere malen sprake geweest van een pal-effect. Zo was de voedselproductie die na de neolithische revolutie met landbouw kon worden bereikt, groter dan die van de jager-verzamelaars. Zodra men echter was overgestapt en de bevolking was gegroeid, kon men niet zonder grote gevolgen terug naar de oude samenlevingsvorm. Ook de industriële revolutie maakte een veel grotere bevolking mogelijk, met hetzelfde effect als gevolg.
Tomasello spreekt over het pal-effect bij het cumulatieve proces van culturele evolutie waarbij wordt voortgebouwd op kennis die is opgedaan door de voorouders.
Literatuur
- Duesenberry (1949): Income, Saving, and the Theory of Consumer Behavior, Harvard University Press,
- Hardin (1974): Living on a lifeboat in BioScience, vol 24(10), pp. 561-568,
- Tomasello (1999): The Cultural Origins of Human Cognition, Harvard University Press.