Onzevader

Het onzevader of Onze Vader is het bekendste christelijke gebed.

Benamingen

De Woordenlijst van de Nederlandse taal vermeldt ’onzevader’ als officiële spelling maar in de katholieke, orthodoxe en protestantse traditie is Onze Vader gebruikelijker. Het wordt ook het Gebed des Heren genoemd en is een van de bekendste gebeden in de Kerk. Ook de benaming het Modelgebed is in gebruik.

In de middeleeuwen werd het in de westerse kerk in het Latijn gebeden, ook door de ongeschoolden. Het was toen bekend als het Pater Noster. Hoewel de benaming oratio domenica al uit een vroege periode stamt, schijnt de benaming Gebed des Heren voor de reformatie niet sterk verspreid te zijn geweest.

Zie het artikel versies van het onzevader in het Nederlands voor Nederlandse vertalingen en versies.

Herkomst

Volgens het evangelie heeft Jezus Christus dit gebed zelf aan zijn volgelingen geleerd. Twee versies zijn overgeleverd: een langere versie in Mattheüs 6:9-13 (NBV) en een iets kortere versie in Lucas 11:2-4 (NBV). In Mattheüs staat het gebed in het midden van Jezus’ bergrede en in de context van kritiek op schijnheilige manieren van bidden, terwijl het in Lucas gegeven wordt als een antwoord op de vraag van zijn discipelen om hen te leren bidden. Het kan gaan om twee verschillende gelegenheden.

In sommige handschriften is de tekst in Lucas kennelijk door kopiisten uitgebreid aan de hand van Mattheüs (zie de voetnoot in de NBV).

Joodse achtergrond

Uit de inhoud valt de joodse oorsprong van het Onze Vader op te maken. Het eerste vers is gedeeltelijk Jesaja 63:15-16; Ezechiël 36:23 en Ezechiël 38:23, het tweede vers Obadja 1:21 en 1Sam 3:18, het derde vers uit Spreuken 30:8, het vierde vers uit Sirach 28:2. „Verlos ons van den boze” komt uit Psalm 119:133. Het vers „en leid ons niet in verzoeking” staat niet in het Oude Testament. Rabbijn Aron Chumaceiro commenteert: „het denkbeeld, dat God een mens in verzoeking brengt, druist tegen de volmaakte rechtvaardigheid en liefde van God in”. Heel wat christelijke exegeten zijn het ermee eens dat dit vers niet betekent dat God de bekoring of verzoeking veroorzaakt. Dezelfde gedachte gedachte wordt ook uitgedrukt in dit joodse gebed in de Talmoed: „Breng mij niet onder autoriteit van zonde, onrechtvaardigheid, verzoeking of bekoring”.

Het Onze Vader vertoont overeenkomsten met het kaddisj, een van de belangrijkse joodse gebeden. Ook in het kaddisj bidt men voor de heiliging van Gods naam en om zijn koninkrijk:

Moge zijn grote naam verheven en geheiligd worden

in de wereld die hij geschapen heeft naar zijn wil.

Moge zijn koninkrijk erkend worden in uw leven en in uw dagen

…

Onderdelen

Het onzevader zoals dit liturgisch gebruikt wordt, kan worden ingedeeld in drie onderdelen:

• Dankgebed: Uw naam worde geheiligd, Uw koninkrijk kome, Uw wil geschiede, op aarde zoals in de hemel.
• Smeekgebed (litanie): Geef ons heden ons dagelijks brood. En vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaars vergeven. En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze.
• Belijdend gebed: Want van U is het koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid in eeuwigheid.

Teksten

De oudste teksten van het onzevader die zijn overgeleverd, zijn in het Koinè-Grieks. In het Nederlandse taalgebied zijn per religieuze stroming andere vertalingen in gebruik. Niet alleen zijn er verschillende protestantse vertalingen, maar ook gebruikten katholieken in Nederland tot 2016 een andere vertaling dan katholieken in Vlaanderen.

Koinè-Grieks

versie in de Griekse liturgie

Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς

ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου·

ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου·

γενηθήτω τὸ θέλημά σου,

ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς·

τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον·

καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφελήματα ἡμῶν,

ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν·

καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν,

ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ.

[Ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας·]

ἀμήν.

Tekst in het evangelie van Mattheüs
(Nestle-Aland)

Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς

ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου·

ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου·

γενηθήτω τὸ θέλημά σου,

ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς·

τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον·

καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφελήματα ἡμῶν,

ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφήκαμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν·

καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν,

ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ.

Latijnse tekst
(Nova Vulgata)

Pater noster,

Qui es in caelis,

Sanctificetur nomen tuum.

Adveniat regnum tuum.

Fiat voluntas tua, sicut in caelo et in terra.

Panem nostrum quotidianum da nobis hodie,

Et dimitte nobis debita nostra,

Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.

Et ne nos inducas in tentationem:

Sed libera nos a malo.

Quia tuum est regnum,

Et potestas,

Et gloria in saecula.

Amen

Hebreeuwse versie (Sjem Tov)

De Hebreeuwse versie van Mattheüs, zoals gebruikt door Sjem Tov in zijn werk Even Bochan, heeft volgens sommige geleerden (zoals George Howard), de kenmerken van een tekst die zou kunnen afstammen van een Hebreeuws origineel. De tekst bevat een aantal interessante varianten.

Het ’Avinu-gebed’

אָבִינוּ שֶׁבַּשָּׁמַיִם
יִתְקַדֵּשׁ שִׁמְךָ
וְיִתְבָּרֵךְ מַלְכוּתְךָ
רְצוֹנְךָ יִהְיֶה עָשׂוּי בַּשָׁמַיִם וּבָּאָרֶץ
וַתִתֵּן לַחְמֵנוּ תְּמִידִית
וּמְחוֹל לָנוּ חַטֹּאתֵינוּ כַּאֲשֶׁר אֲנַחְנוּ מוֹחֲלִים לַחוֹטִאים לָנוּ
וְאַל תְּבִיאֶנוּ לִידֵי נִסָּיוֹן וְשָׁמְרֵינוּ מִכָּל רָע
אָמֵן

Uitspraak

’Avinoe sje-ba-sjamájiem

jitqaddésj sjimcha

vejitbaréch malchoetecha

ratsónecha jihjee assoei basjamájim oe-va’arets

vatitén lachménoe temidiet

oemechol lanoe chattoteinoe ka’asjer anachnoe mochaliem lachotiem lanoe

ve’al tevi’enoe lidei nissajoon ve-sjamereinoe mikkol ra

amén

Doxologie

De slotwoorden Want van U is het koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid in eeuwigheid komen voor in vele latere handschriften maar ontbreken in de oudste handschriften van het evangelie van Mattheüs. Deze woorden zijn afkomstig uit 1Kronieken 29:11 en werden mogelijk in de liturgie gebruikt, en daarom later toegevoegd aan de tekst van Mattheüs. Dezelfde tekst wordt ook in de joodse eredienst gebruikt, waar het gezongen wordt bij het openen van de schrijn met de Thorarollen.

Gebruik

In de katholieke misviering volgens de Novus Ordo Missae sluit de priester het gebed af met het embolisme.

Embolisme

Libera nos, quaesumus, Domine, ab omnibus malis,

da propitius pacem in diebus nostris,

ut, ope misericordiae tuae adiuti

et a peccato simus semper liberi

et ab omni perturbatione securi

exspectantes beatam spem

et adventum Salvatoris nostri Iesu Christi.

waarna de gelovigen antwoorden met:

Quia tuum est regnum,

et potestas, et gloria

in saecula.

Verlos ons, Heer, van alle kwaad,

geef vrede in onze dagen,

dat wij gesteund door Uw barmhartigheid,

vrij mogen zijn van zonde,

en beveiligd tegen alle onrust.

Hoopvol wachtend

op de komst van Jezus, Messias, Uw Zoon.

 

Want van U is het koninkrijk

en de kracht en de heerlijkheid

in eeuwigheid. Amen.

Orthodoxe Kerk

In de Orthodoxe Kerk wordt de doxologie nooit uitgesproken door de gelovigen. Deze wordt altijd gedaan door de priester. In de Griekse traditie gebruikt men bij het afwezig zijn van de priester: Door de gebeden van onze Heilige Vaders, Heer Jezus Christus Onze God ontferm U over ons, Amen.

Externe link

• Het Onzevader in 1817 talen en dialecten.
• Mattheüs 6:9-13 Het Onzevader in Nederlandse bijbelvertalingen]

  (en) Lord’s Prayer, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: )

  (en) Lord’s Prayer, The, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )

  (en) Lord’s Prayer, The, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Pater noster op Wikimedia Commons.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Neil Douglas-Klotz, Gebeden van de Kosmos, Meditaties over de Aramese woorden van Jezus, 1995, East-West Publications, Den Haag, ISBN 90-5340-040-0