Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Meekrap
| Meekrap | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Meekrap (Rubia tinctorum), blaadjes en bloemetjes. | |||||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| soort | |||||||||||||||||||
| Rubia tinctorum L. (1753) |
De meekrap oftewel me(d)e oftewel meestoof oftewel Rubia tinctorum is een plant, die behoort tot de sterbladigenfamilie (Rubiaceae). Meekrap werd vroeger gebruikt als grondstof voor de rode kleurstof alizarine en de sneller verblekende purperen kleurstof purpurine. Daarnaast wordt aan meekrap ook een medicinale werking toegeschreven.
De plant wordt 60-90 cm hoog. De plant heeft kleine, gele bloemen. In de grond bevinden zich wortelstokken, die 50-100 cm in de grond steken. Het zijn deze wortelstokken die verwerkt worden tot de twee verschillende kleurstoffen.
Herkomst
Meekrap komt van nature voor in Klein-Azië en in het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied. Vanaf de 15e eeuw komt meekrap in Nederland voor, vooral op de goed bemeste kleigronden van Zeeland en de Zuid-Hollandse Eilanden.
Toepassingen
Meekrap is als landbouwproduct vooral geteeld voor de rode kleurstof alizarine, die werd gebruikt voor het kleuren van textiel en leer. Ook werd meekrap gebruikt in de miniatuurschilderkunst, als pigment om olieverf of lijmverf te kleuren. Daarnaast wordt al sinds de oudheid een medicinale werking aan deze plant toegeschreven.
Turks Rood
De rode verfstof die uit de meekrapplant werd gewonnen, staat onder diverse namen bekend, afhankelijk van het bij de winning toegepaste proces. Een handelsnaam is Turks Rood, een andere is kraplak.
De verfstof werd gewonnen uit de wortelstok van de meekrapplant. Nadat de wortels van de 3-jarige meekrapplant in de maanden september tot november waren gedolven werden ze opgeslagen in meekrapstoven die in de onmiddellijke nabijheid van de meekrapvelden waren gelegen. Een meekrapstoof bestond uit drie gedeelten: een schuur (de koude stoof) waarin de wortels bij aankomst werden gestort; een droogtoren waarin een oven aanwezig was die voor een snelle droging zorgde en waarin de wortels werden gezuiverd, en een stamphuis waarin de wortels werden verpulverd met behulp van grote stampers die met paardekracht werden aangedreven. Vanwege de hoge investeringskosten hadden meerdere boeren (meestal zestien) samen één meekrapstoof, een zeer vroege vorm van landbouwcoöperatie. Het meekrappoeder werd verhandeld op de stapelmarkt van Rotterdam; vandaar werd de verfpoeder verkocht aan ververijen en katoendrukkerijen.
Vanaf het midden van de negentiende eeuw werden fabrieken opgericht die niet langer eigendom waren van de boeren zelf, maar van zelfstandige firma's. In die fabrieken werden stoommachines ingezet voor het malen van de wortels.
Een volgende grote innovatie was de introductie van garancinefabrieken, waarin ongezuiverd meekrappoeder, via een chemisch proces, met behulp van water en zwavelzuur, werd gefilterd. Daardoor ontstond uiteindelijk garancine, dat een hogere concentratie kleurstof bevatte dan het traditionele meekrappoeder. Nadeel van de ganrancinefabricage was de enorme milieu-overlast die het veroorzaakte. Het afgewerkte zwavelzuur werd direct op het oppervlaktewater geloosd wat, naast een grote watervervuiling, een ondraaglijke stank veroorzaakte.
Toen in 1868 in Duitsland werd ontdekt hoe alizarine langs synthetische weg kon worden bereid, ging het snel bergafwaarts met de meekrapteelt. Begin 21e eeuw is ze weer in opmars, onder meer vanwege de toxische eigenschappen van synthetische alizarine. De milieuproblemen bij gerancineproductie uit meekrap zijn bij het huidige extractieproces niet meer aan de orde.[1]
Medicinale claims
Van preparaten van de plant wordt geclaimd dat ze zijn te gebruiken bij:
- de behandeling van galstenen en nierstenen (met name bij stenen die bestaan uit calciumoxalaat of calciumfosfaat)
- menstruele en urinaire aandoeningen
- geelzucht
- ischias
- verlamming
- darmtuberculose
- wonden en zweren (lokale applicatie)
- verbetering van de peristaltiek en tonus van glad spierweefsel in de darmen en urinewegen.
Verder wordt de oertinctuur uit de wortelstok in de fytotherapie gebruikt bij:
Omdat op basis van wetenschappelijke onderzoek aan meekrap ook een carcinogene en genotoxische werking wordt toegeschreven, is het gebruik van de meekrap in Nederland en in andere Europese landen verboden.
Externe link
- Meekrap (Rubia tinctorum) op SoortenBank.nl (gebaseerd op de 22e, voorlaatste, druk van de Heukels)
Vrije mediabestanden over Rubia tinctorum op Wikimedia Commons
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- M. Panhuysen en O. Boonstra (link niet meer aanwezig op 22-10-2009)
- RIVM-advies inzake opname van 7 kruiden in bijlage III van de Warenwet
- Kraplak van meekrap.
- º Moderne meekrapteelt onderzoek in KNAW-databank, bezocht 22-10-2009