Matthias Martin

Matthias Martin (Schonbrou bij Hornburg, 28 september 1760 - Leeuwarden, 3 juli 1826) was een Duits-Nederlandse orgelbouwer die vrijwel zijn gehele werkzame leven in dienst is geweest van de orgelmakerij van Heinrich Hermann Freytag te Groningen. Na de dood van Freytag voltooide hij waarschijnlijk het orgel van Oostwold.

Biografie

Matthias Martin werd op 28 september 1760 geboren in de Duitse plaats Schonbrou bij Hornburg. Zijn ouders heetten Simon Martin en Catharina Hilsin. Matthias’ vader was landbouwer van beroep. In de burgerlijke stand van de gemeente Groningen is een vermelding te vinden van de ondertrouw van ‘Matthias Martijn’ en Hilligje Claassens, welke op 19 november 1796 plaatsvond. Hij kwam uit Hornburg, zij kwam uit Zuidbroek. Wellicht ontmoette Martin zijn toekomstige vrouw tijdens de bouw van het nieuwe Freytag-orgel in Zuidbroek, dat tussen 1792 en 1795 werd gebouwd. Dat er een zekere noodzaak tot het aangaan van een huwelijk tussen Martin en Claassens bestond, mag blijken uit het feit dat er reeds zes en een halve maand na de sluiting van de ondertrouw op 8 mei 1797 een zoon werd geboren, genaamd Simon Martin.

Een akte van het huwelijk tussen Martin en Claassens is in de burgerlijke stand van de stad Groningen niet te vinden. In het archief van de kerk van Zuidbroek is een vermelding te vinden van een huwelijk tussen Mattias Martin ‘van Hoonbergen’ en Hilligien Klaasen van Zuidbroek. De echtsluiting werd op 11 december 1796 in de Zuidbroekster kerk ingezegend. Waarschijnlijk heeft het gezin Martin zich daarna vrijwel direct bij de Evangelisch Lutherse gemeente van Groningen gevoegd. Zoon Simon werd althans in het doopboek van de Lutherse gemeente bijgeschreven. Verderop in het doopregister vinden we ook de namen van vier andere kinderen van Martin en Claassens: Margretha Martin (geboren op 27 oktober 1800 en gedoopt op 2 november 1800), Nieklaas Martin (geboren op 29 april 1803 en gedoopt op 8 mei van datzelfde jaar), Katarina Martin (geboren op 8 oktober 1805 en gedoopt op 20 oktober 1805) en Machiel Martin (geboren op 18 november 1808 en gedoopt op 20 november). In het grafboek van de Lutherse kerk wordt het overlijden van twee niet bij name genoemde kinderen van het echtpaar Martin vermeld (deze kinderen werden op respectievelijk 13 mei 1802 en 6 januari 1809 begraven). Of het hier kinderen betreft die we eerder in het doopboek aantroffen, is onduidelijk. Bij de eerste begrafenis vermeldt het grafboek nadrukkelijk dat de vader van het kind een ‘orgelmakers Knegt’ was.

Op 21 juni 1812 trad Martin voor de tweede keer in het huwelijk. Nu met Harmtien Harms uit Roden. Ze was de weduwe van een zekere Hendrik Prins. We komen Martin daarna nog slechts sporadisch tegen in de akten van de burgerlijke stand. Zoon Simon Martin uit Martins eerste huwelijk werd beeldhouwersknecht en trouwde op 14 maart 1819 met Elzijn Heikes. Matthias Martin overleed op 3 juli 1826 in Leeuwarden op de leeftijd van 65 jaar.

De eerste keer dat we Martin als orgelmakersknecht tegenkomen in kerkelijke rekeningen is in 1800. In dat jaar ontving hij in Zuidbroek het bedrag van 3 gulden en tien stuivers voor ‘eenige reparatien aan ’t orgel’. In 1807 en 1808 wordt Martin genoemd in de financiële administratie van de kerk van Finsterwolde. In de rekening over 1807 lezen we: ‘Aan M. Martijn knegt van den Orgelmaker H.H. Frijtagh den 11 Oct. 1807 f. 10 - -’. Een jaar daarna ontving hij op 10 december een bedrag van 10 guldens en 10 stuivers. Het orgel van Finsterwolde werd tussen 1806 en 1808 door de firma Freijtag gebouwd. Martin zal hier wederom bij de nieuwbouwtak van het bedrijf betrokken zijn geweest. In januari 1808 én 1809 komen we hem ook tegen in de rekeningen van de Lutherse kerk van Zwolle. Hier kreeg hij beide keren een klein bedrag uitbetaald voor ‘Repareeren en stemmen van het orgel’. In Zwolle was Martin dus formeel gesproken werkzaam bij de onderhoudstak.

Wellicht heeft het overlijden van Freijtag in 1811 er voor gezorgd dat Martin wat meer verantwoordelijkheden kreeg in zijn werk. We komen zijn naam vanaf dat moment vaker tegen in de rekeningboeken: als orgelstemmer en ontvanger van onderhoudsgeld. Een duidelijk voorbeeld hiervan is de gang van zaken in Zuidhorn. Hier nam een zekere ‘Mattheus Martin’, ‘Martin’, ‘Martijn’, ‘M: martein’, ‘M: Martein’, ‘M. Martinie’, ‘M. Martini’, dan wel ‘Martijnij’ tussen 1813 en 1825 jaarlijks het geld voor het orgelonderhoud in ontvangst. De rekeningboeken van Zuidhorn vermelden voor de vroege jaren 1820 ook nog dat Mattheus Martin op dat moment in de stad Groningen woonde. Hij moet dus begin jaren 1820 naar Leeuwarden zijn verhuisd. Heeft hij er nog korte tijd gewerkt bij een andere orgelmaker?

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• drs. L.B.Smit - Frans Casper Snitger en Heinrich Hermann Freytag en de (Noord-)Nederlandse markt voor kerkorgels rond 1800 (doctoraalscriptie RuG 2003)