Lampegietersavond

Lampegietersavond is een traditioneel feest dat de tweede maandag in september wordt gevierd in delen van Utrecht en Gelderland (Gelderse Vallei), waaronder Veenendaal, Renswoude, Woudenberg, Scherpenzeel en Ederveen. Kinderen lopen vaak verkleed en met een lampion door de straten. Na afloop wordt er traditioneel kaneelbeschuit met warme chocolademelk genuttigd. In Veenendaal wordt Lampegietersavond gevierd op de maandag in september, die het dichtst bij 17 september valt. Dit kan dus de 2e of 3e maandag in september zijn.

Het feest is ontstaan in Veenendaal. In deze omgeving werd veel veen en turf afgegraven, zo is Veenendaal ook ontstaan, maar óók plaatsen als Ederveen en Renswoude, dat vroeger het Rinsche Veen heette. Rinsche komt in dit geval van Rhenen, dat de belangrijkste stad in deze buurt was in die tijd. Renswoude behoort bij de provincie Utrecht, terwijl Ederveen bij de provincie Gelderland behoort, evenals Scherpenzeel (Scharpedarp in het dialect). Veenendaal heeft lange tijd in 2 provincies gelegen, het Gelders gedeelte en het Stichts (=Utrechts) gedeelte. Nadat het meeste veen en de meeste turf was afgegraven ging de bevolking van Veenendaal over op een andere bron van inkomsten, voornamelijk wol en tabak. In de buurt werd veel tabak verbouwd in die tijd. Een bekend voorbeeld: de tabaksschuren van Amerongen. Deze huisvlijt werd steeds groter en de eerste fabrieken ontstonden in de 19e eeuw. Voorbeelden waren de Scheepjeswol (D.S. van Schuppen) en Hollandia als wol- en textiel- en de Ritmeester en de Panter als sigarenfabrieken. Er waren er echter veel meer. In die tijd was er nog geen elektrisch licht voorhanden en rond de 17e van september werd het te donker om zonder licht te kunnen werken. Er werd vanaf die tijd gebruik gemaakt van gaslantaarns. Deze worden gesymboliseerd door de lampions. Veel inwoners van omliggende plaatsen vonden werk in deze fabrieken. Dit werd gevierd en zo ontstond 'Lampegietersavond', in de volksmond 'Lampelietjesavond'. Een bekend liedje ging: 'Het is vanavund lampelietjusavund, falderalderiere, falderalderare. 'k Heb van mun va een lampion gekregen, falderalderalderaldera...', etc.

De gewoonte was dat kinderen zich verkleedden en in elke buurt een optocht ontstond. Er werden prijzen verloot voor de buurt die de mooiste verkleedstoet had gemaakt. De avond werd afgesloten met beschuit met anijs en warme chocolademelk.

Lampionnen werden ook zelf gemaakt, maar in de jaren zestig speelden de winkeliers hier handig op in. Vaak zag je veel verbrande lampionnen liggen, vooral als het waaide; het kaarsje kwam dan in aanraking met het papier door de wind en de lampion ging in de hens.

Helaas werd het in het begin van de jaren 80 van de vorige eeuw steeds meer een feest voor 'groteren' en ontstonden er in Veenendaal rellen door dronken jongeren en is zelfs de M.E. er wel eens aan te pas gekomen. Tegenwoordig is het een feest met een optocht en weten niet veel Veenendalers meer waar het oorspronkelijk mee te maken had. Temeer daar de tabaks- en textielindustrie vrijwel zijn verdwenen.