Knooppunt (verkeer)

Zie ook : knooppunt (doorverwijzing), voor andere betekenissen van "knooppunt".

---

Het klaverbladknooppunt
(bij Istanboel in Turkije ??).

Een knooppunt (Nederland) oftewel verkeerswisselaar (Vlaanderen) is een kruispunt van wegen, waarbij de verkeersstromen elkaar kruisen, of samenkomen, bij autosnelwegen meestal niet gelijkvoers.

Het verkeer kan hier van weg of autosnelweg en dus van richting veranderen, bij voorkeur zonder te hoeven stoppen voor kruisend verkeer. Tegenwoordig worden knooppunten altijd ongelijkvloers aangelegd. Een knooppunt kan drie of vier richtingen hebben, dus is respectievelijk een splitsing of een kruising.

Door de hoge snelheid van de voertuigen, en ermee samenhangend de grote centrifugaalkracht, is het niet eenvoudige alle richtingsveranderingen toe te laten en toch de grootte van de verkeerswisselaar binnen de perken te houden. Ook wordt uit economische overwegingen vermeden overmatig veel bruggen te bouwen.

In Nederland en België zijn knooppunten niet opgenomen in de nummering van de afritten. In Duitsland en andere landen is dit daarentegen wel gebruikelijk.

Hoofdvormen en ontwikkeling

Voor knooppunten bestaan diverse ontwerpen. Deze hebben namen die ontleend zijn aan hun vorm. De ontwerpen staan niet op zich, maar vormen elk een fase in een ontwikkeling. Deze ontwikkeling wordt hieronder besproken.

De vijf hoofdvormen zijn:

• het klaverblad;
• het trompetknooppunt, als variant van het halve klaverblad;
• het windmolenknooppunt, dat voortkomt uit het trompetknooppunt
• het turbineknooppunt, dat voortkomt uit het windmolenknooppunt en teruggrijpt naar het verkeersplein;
• het sterknooppunt of Maltezer Kruis.

Het windmolenknooppunt wordt weinig toegepast. De andere vier komen vaak voor, zowel 'puur' als in mengvorm.

Klaverbladknooppunt

Een klaverblad kan drie of vier richtingen hebben.

• Kenmerk: Alle linksafgaande relaties zijn uitgevoerd als lussen.

Een half klaverblad wordt meestal alleen aangelegd als er plannen zijn om de weg op termijn door te trekken. In andere gevallen werd meestal een trompetknooppunt aangelegd.

Trompetknooppunt

Een trompetknooppunt heeft altijd drie richtingen en is dus altijd een splitsing. Dit type is een variant van het halve klaverblad.

• Kenmerk: één van beide lussen van een half klaverblad is vervangen door een zogenaamde trompetboog.

Een trompetknooppunt kan (ten opzichte van de afbeelding) ook gespiegeld worden aangelegd. Men spreekt dan van een omgekeerd trompetknooppunt.

Windmolenknooppunt

Zie ook : Trompetknooppunt

Een windmolenknooppunt kan drie of vier richtingen hebben.

• Kenmerk: alle linksafgaande relaties zijn uitgevoerd als (enigszins verkleinde) trompetbogen. Lussen ontbreken dus.

Turbineknooppunt

Een turbineknooppunt kan drie of vier richtingen hebben. Dit ontwerp is een verdere ontwikkeling van het windmolenknooppunt. Tegelijk grijpt het terug naar het aloude verkeersplein.

• Kenmerk: Alle linksafgaande relaties zijn uitgevoerd als turbinebogen. Deze zijn ruimer en vloeiender aangelegd dan trompetbogen. Een turbineboog heeft ongeveer de vorm van een verkeersplein dat slechts driekwart rond is aangelegd. Alle bogen kruisen ongelijkvloers met elkaar en met de doorgaande wegen.

Sterknooppunt

Een sterknooppunt kan drie of vier richtingen hebben. De vorm van dit type doet denken aan een Maltezer Kruis.

• Kenmerk: alle linksafgaande relaties zijn uitgevoerd als sterbogen. Deze gaan vóór het centrum van het knooppunt langs.

Mengvormen

Mengvormen ontstaan vaak wanneer een klaverblad het verkeersaanbod niet meer kan verwerken. De drukste lussen worden dan vervangen door ster- of turbinebogen. Het knooppunt wordt dan een klaverster of klaverturbine genoemd. De sterturbine, mengvormen van ster- en turbineknooppunt, ontstaat meestal op de tekentafel.

Onvolledige knooppunten

Bij een onvolledig knooppunt zijn één of meer relaties niet aanwezig. Hiervoor moet de snelweg worden verlaten, of moet al eerder een andere route worden gevolgd.

Splitsing

Knooppunten op Y-splitsingen worden vaak onvolledig aangelegd. Zo'n knooppunt kan worden gezien als een onvolledig trompetknooppunt. De lus ontbreekt en de boog is vaak strakker aangelegd, waardoor de overeenkomst niet direct opvalt.

• Kenmerk: één rijbaan van de ene weg kruist beide rijbanen van de andere weg.

Een ander type splitsing komt in België niet voor en is voor Nederland nieuw. Er is nog geen naam bekend. De plattegrond lijkt sprekend op een spoorwissel..

• Kenmerk: één rijbaan van de ene weg kruist één rijbaan van de andere weg.

Oneigenlijke knooppunten

Zie Aansluiting (weginfrastructuur) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• Sommige kruisingen hebben de status van knooppunt, hoewel ze dat strikt genomen niet zijn. Dit kan twee redenen hebben:

1. het knooppunt heeft alle kenmerken van een knooppunt, echter één van de wegen is geen autosnelweg;
2. beide wegen zijn autosnelweg, maar het knooppunt heeft een ander uiterlijk, bijvoorbeeld dat van een gelijkvloerse kruising zoals een rotonde, een haarlemmermeeraansluiting of een halfklaverbladaansluiting.

(Deels) gelijkvloers

• Sommige knooppunten zijn (deels) gelijkvloers uitgevoerd:
• een ongelijkvloerse kruising voor slechts één van de snelwegen, vaak gecombineerd met een verkeersplein, zoals Knooppunt Europaplein
• een gelijkvloerse kruising met verkeerslichten, zoals bij het Julianaplein (Groningen)
• een verkeersplein (rotonde), zoals bij knooppunt Joure werd vroeger veel toegepast.
• een gelijkvloerse kruising in de vorm van de oude rechthoekige stuiver, het stuiverknooppunt. Deze vorm is in de jaren '60 veel toegepast als tussenvorm, tijdens het ombouwen van gelijkvloerse verkeerspleinen naar klaverbladen.

Geschiedenis

Vrij snel na de aanleg van de eerste snelwegen kwam de vraag over hoe men snelwegen moet kruisen.

In Duitsland was op 6 november 1926 de HaFraBa ontstaan, een associatie met als doel een snelweg te realiseren tussen HAmburg, FRAnkfurt en BAsel. In het bestuur van deze HaFraBa had de Frankfurter commies Hermann Uhlfelder zitting, en van zijn hand stammen diverse voorstellen voor de uitvoering van knooppunten voor 1930:

"De rechthoekige kruising is het grootste en moeilijkste probleem. Deze zal het vaakst voorkomen, omdat in een netwerk van autosnelwegen op de knooppunten meestal 4 armen onder rechte hoeken tezamen komen. Het rechthoekige kruispunt moet 12 verkeersrichtingen afhandelen.Dit betekent dat zo’n kruising 8 convergentiepunten, 4 rechthoekige kruisende stromen en 12 kruisingen onder een stompe hoek oplevert; het gaat dus in totaal om 8 aandachtspunten en 16 gevarenpunten. Deze laten zich door kunstwerken slechts gedeeltelijk oplossen. Er moet zoveel mogelijk getracht worden deze punten op te heffen." — Hermann Uhlfelder

Gotisch knooppunt

Zie Gotisch knooppunt voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Zie Half gotisch knooppunt voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een Gotisch knooppunt kan drie of vier richtingen hebben. Kenmerken: aansluitingen naar links liggen vlak naast tegengestelde richting; op het knooppunt rijdt men (als men rechtdoor gaat) links.

Ringknooppunt

Een rotonde.

Barokknooppunt

Een barokknooppunt kan drie of vier richtingen hebben. Kenmerken: verschillende lussen tussen de rijbanen; rijbanen verder uit elkaar

Renaissance knooppunt

{{hoofdartikel|Klaverbladknooppunt]]

Opmerkelijk is dat het klaverblad drie keer onafhankelijk van elkaar is uitgevonden. Hieronder volgt een lijst van ‘uitvinders’:

Arthur Hale

Het eerste patent voor een klaverblad werd op 29 februari 1916 door ingenieur Arthur Hale uit de VS bij het octrooibureau aangemeld. Hale heeft in zijn patentschrift van 9 bladzijden 3 varianten van het klaverblad ontworpen.

New Jersey

De ontstaansgeschiedenis van het klaverblad bij Woodbridge bij New York leidt echter in een andere richting. US-highway 1 had tussen New York en Philadelphia reeds in het midden van de jaren ’20 een etmaalintensiteit tot wel 60.000 motorvoertuigen. De US-1 was weliswaar kruisingsvrij, maar aan de drukste aansluitingen ontstonden desondanks regelmatig files en ongevallen. Dus was er behoefte aan een oplossing waarbij de aansluitingen ook kruisingsvrij waren en het klaverblad bood deze oplossing.

Willy Sarbach

De uitvinding was blijkbaar nog niet tot Europa doorgedrongen, want daar kon de Zwitser Willy Sarbach zich als uitvinder van het klaverblad laten optekenen. Naar aanleiding van een HAFRABA-tentoonstelling in Bazel in 1927 bezichtigde hij de tentoongestelde kaarten, plannen, ontwerpen en tekeningen. De jongen hield zich daarna thuis intensief bezig met de vraag hoe bij 2 zich onder rechte of scheve hoek kruisende snelwegen een absoluut kruisingsvrije overgang tussen de 2 snelwegen in alle rijrichtingen mogelijk kon worden gemaakt. Het resultaat was een tekening, op basis waarvan een model werd gemaakt. Sarbach vroeg op 23 december 1927 patent aan met zijn “Anlage einer Kreuzung oder Abzweigung von Autostrassen unter sich oder mit Landstrassen”. Op 15 oktober 1928 werd het patent verleend onder nummer 129222. Zijn werk werd niet alleen door de HAFRABA, maar ook door de Zwitserse regering van grote waarde geschat. Sarbach deed vervolgens echter niets met zijn patent.

Divergerend windmolenknooppunt (nooit toegepast idee)

Een Divergerend windmolenknooppunt kan drie of vier richtingen hebben. Kenmerken: aansluitingen naar links zijn trompetbogen; op het knooppunt rijdt men (als men rechtdoor of linksaf gaat) links.

Een andere nooit toegepaste oplossing, ontworpen door iemand anders dan Hermann Uhlfelder, is het divergerend windmolenknooppunt.

Zie ook

WikiWoordenboek

• Knooppunt (doorverwijzing), voor andere betekenissen van "knooppunt".
• Lijst van autosnelwegknooppunten in België
• Lijst van autosnelwegknooppunten in Nederland

Referenties

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Road junctions op Wikimedia Commons.

	Autosnelwegknooppunten in België

Knooppunten in Nederland