Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Kamertoon
| wetenschap | muziektheorie | frequentie |
|---|---|---|
| A0 | A'' | 27,5 Hz |
| A1 | A' | 55 Hz |
| A2 | A | 110 Hz |
| A3 | a | 220 Hz |
| A4 | a' | 440 Hz |
| A5 | a'' | 880 Hz |
| A6 | a''' | 1760 Hz |
| A7 | a'''' | 3520 Hz |
| A8 | a''''' | 7040 Hz |
De stemtoonhoogte is de toonhoogte van de kamertoon, in de muziektheorie a' genoemd terwijl de wetenschappelijke benaming A4 is. Internationaal is in het midden van de 19e eeuw deze toonhoogte vastgesteld op een frequentie van 440 Hz.
Door middel van een stemvork is deze kamertoon beschikbaar voor het stemmen van een muziekinstrument.
De stemtoon lag niet altijd vast. Soms leest men ergens dat de stemtoon door de eeuwen heen steeds hoger is komen te liggen, maar dat is slechts de helft van het verhaal. Er waren orgels die een hogere stemtoon hadden, en later lager gestemd werden. Kerkorgels verschilden enorm van stemtoon. In de loop van de tijd is die variatie steeds kleiner geworden. Naarmate mensen steeds mobieler werden, ontstond ook de behoefte aan meer compatibiliteit van instrumenten. Als men bijvoorbeeld een trompet meenam van de ene kerk naar de andere, bemerkte men dat dat instrument met het ene orgel wel samenklonk, maar met een ander orgel niet. Met de introductie van de trein werd deze behoefte standariseren nog eens groter en tegelijk werd ook de meetapparatuur steeds beter, waardoor de mogelijkheid ontstond om een werkbare afspraak te maken. Het is daarom niet verwonderlijk dat de standaard van 440 Hz pas rond 1940 is ingevoerd. Deze ontwikkeling is te vergelijken met het invoeren van een standaardtijd op de klok.
Overigens is de zogenaamde temperatuur van het stemmen weer een heel ander fenomeen en staat los van de discussie die nog immer worden gevoerd over de hoogte van de stemtoon. 'Temperatuur' gaat over de onderlinge toonhoogteverhoudingen van de noten binnen het octaaf. Sinds de Baroktijd woedde hierover een hevige discussie. Deze discussie is door Prinses Amalia van Pruisen per koninklijk verbod beslecht. Sindsdien houdt men algemeen de gelijkzwevende temperatuur aan, een stemming die compromis is die tussen alle andere compromissen in ligt. Dat Prinses Amalia zich zo door discussie liet meevoeren is niet zo vreemd: Ze was een leerling van Kirnberger, die weer een leerling was van J.S. Bach en stond zodoende midden in deze polemiek.
Sinds 1885 is voor wetenschappelijke toepassing vastgelegd dat de A4 een frequentie van 440 Hz hoort te hebben (standaard van een specifieke klankbron bij 20°C, zie onderstaande tabel). De meeste stemvorken worden dan ook op 440 Hz gemaakt.
Door de industriële revolutie en later de elektronische revolutie, is de standaardisering van de stemtoon verder ingebed geraakt in de hele wereld. Elektronische keyboards zijn vanwege hun klankenrijkdom en speelbaarheid overal populair geworden en daarmee is de stemtoon van 440 Hz in de meest uiteenlopende muzieksoorten de standaard geworden.
Geschiedenis
Door de eeuwen heen is de hoogte van de kamertoon zeer aan verandering onderhevig geweest. Hieronder vindt u een tabel waaruit de diversiteit aan stemtonen blijkt.
| frequenties van de verschillende kamertonen | |||
|---|---|---|---|
| jaar | land/plaats | frequentie (hertz) |
opmerking |
| Tot ca 1500 | 400-500 | Er lag nog niets vast | |
| 1500-1670 | 466 | Een halve toon hoger dan 440 Hz | |
| 1650 | Frankrijk | 415 | Parijse orgeltoon (dit is een hele toon lager) |
| 1760-1820 | - | 440 | Stijging tot huidige stemtoon (terug een halve toon hoger) |
| 1820 | Duitsland | 423 | - |
| 1820 | Oostenrijk | 434 | |
| 1859 | Parijs | 435 (bij 15°C) | Als vastgesteld door internationale stemtooncommissie (komt overeen met 440 Hz bij 20°C) |
| 1850-1896 | Engeland | 453 | Oude philharmonische stemming |
| 1880 | Duitsland | 494 | |
| 1880 | Oostenrijk | 447 | |
| 1897-1939 | Engeland | 439 | Nieuwe philharmonische stemming |
| 1939 | Engeland | 440 | Amerikaanse standaardtoon (US standard pitch) |
| tot ca. 1950 | Nederland | 451 | Oude harmoniestemming |
| na ca. 1950 | 440-445 | Veel moderne orkesten spelen momenteel boven 440 Hz en veel instrumenten worden speciaal daarop gebouwd. | |