Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Kalibratie
Kalibratie is het proces van instellen en aanpassen van een systeem of instrument zodat het voldoet aan de specificaties of aan de gestelde eisen ten aanzien van nauwkeurigheid en betrouwbaarheid.
Vaak gaat het om het IJken van een schaalverdeling, het op de juiste maat brengen van materiaal, het controleren of een werkstuk bepaalde afwijkingen heeft, het bepalen van afwijkingen bij geschut.
Oorsprong
Bij perfecte waarden komen alle punten op de rechte lijn te liggen
De term kalibratie heeft wortels in de wapenindustrie, waar de diameter van de loop van een stuk geschut, nog steeds kaliber genoemd wordt. Het kalibreren van geschut bestaat uit het corrigeren van het geschut voor afwijkingen, bij de te gebruiken munitie en de gegeven weersomstandigheden om doel te kunnen treffen.
Kalibreren van modellen
Kalibreren vindt onder andere plaats bij het ontwikkelen van bijvoorbeeld een simulatiemodel.
De kalibratie is in dat geval het statistisch proces dat plaats vindt tijdens (voor het instellen van interne modelparameters), maar ook na de modelontwikkeling (voor externe door de gebruiker op te geven parameters). Op basis van empirische data worden de modelparameters (variabelen) geschat, ingesteld en dus geijkt. Na deze fase kan de modelvalidatie plaatsvinden.
Kalibreren van meettoestellen
Bij het kalibreren van meettoestellen wordt de afwijking (bias) van het meettoestel vastgesteld. Dit kan door te vergelijken met een referentie of met een berekend model. De afwijkingen worden vastgelegd in een zogenaamde correctietabel. Bij digitale verwerking van meetwaarden kunnen de correctiewaarden met de gemeten waarden verrekend worden zodat een nauwkeurig resultaat wordt verkregen. Indien het meetinstrument wordt bijgeregeld is sprake van justatie. Op basis van de kalibratie kan worden bepaald of het meettoestel nog aan zijn specifikaties voldoet. Bij het gebruik van referenties moeten deze van een bepaalde kwaliteit zijn zodat de afregelingen juist verlopen. IJken is gerelateerd aan justeren. IJken valt echter onder de ijkwet en kan alleen worden uitgevoerd door instellingen die daartoe door de overheid zijn aangewezen. Kalibreren is in tegenstelling tot ijken, niet wettelijk verplicht.
Bij kalibratie is het van belang dat zoveel mogelijk (naar ISO) herleidbare waarden worden verkregen. Een Aantoonbaar herleidbare kalibratie wordt verkregen bij geaccrediteerde kalibratie-instellingen.
Omdat geen enkele kalibratie 100% nauwkeurig is, wordt bij de resultaten altijd de meetonzekerheid vermeld.
Verdunningsreeksen worden dikwijls ingezet ter kalibratie van een analysetoestel.
Definitie in de taal
Van Dale definieert kalibreren onder meer als "een schaalverdeling aanbrengen op meetinstrumenten" en als "(de doorsnee van buizen) controleren". Bij meetinstrumenten is kalibreren dan ook eigenlijk synoniem met ijken, terwijl het bijstellen aan de hand van deze controle 'justeren' (VanDale: "(een instrument) juist stellen") wordt genoemd.
IJking
IJking is het bepalen van de nauwkeurigheid van een meetmethode ten opzichte van een goed bekende standaardnorm.
Alle meetapparatuur die professioneel gebruikt wordt moet regelmatig geijkt worden om er zeker van te zijn dat de metingen nog aan de gestelde eisen (specificaties) voldoen.
Professionele meetinstrumenten hebben een ingebouwde referentie en deze maakt automatische controles en geeft een melding wanneer de meetapparatuur niet meer voldoet. Zo worden snelheidsmeters voor verkeersovertredingen voor en na elke meet-sessie geijkt, om de vastgestelde overtreding meer rechtszekerheid te geven. Vooral als de meetapparatuur gebruikt wordt voor de overdracht van eigendom moet de ijking gebeuren door een officiële instantie zoals het vroegere IJkwezen. De toezichthouder op de Metrologiewet (voormalige IJkwet) is Verispect.
Ook in de psychodiagnostiek wordt de term "geijkt" gebruikt om aan te duiden dat voor een bepaalde test deugdelijke normen zijn opgesteld.
International Organization for Standardization
De International Organization for Standardization (ISO) is een internationale organisatie die normen vaststelt. De organisatie is een samenwerkingsverband van nationale standaardisatieorganisaties in 156 landen.
De betekenis van de naam ISO
Om te voorkomen dat de organisatie in elke taal een andere afkorting zou krijgen, heeft de ISO vanaf het begin gekozen voor de aanduiding ISO, afgeleid van het Griekse isos, wat gelijk betekent.
ANSI
Het ISO werkt nauw samen met IEC (International Electrotechnical Commission). Samen hebben ze bijvoorbeeld het ANSI American National Standards Institute opgericht. Veel standaarden worden ook gemeenschappelijk ontwikkeld.
BIN
De belangrijkste taak van het BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie) is het uitwerken van normen. Het BIN vertegenwoordigt België in Europees verband als lid van het Comité Européen de Normalisation (CEN) en op wereldniveau als lid van de International Organization for Standardization (ISO).
NEN
De Nederlandse organisatie NEN (Nederlands Normalisatie-instituut) is ook het nationale orgaan dat de ISO-standaarden en Nederlandse uitgaven daarvan in beheer heeft en zorg draagt voor hun ontwikkeling.
Zie ook: Lijst van ISO-standaarden
Zie ook: IJkwezen