Idee (filosofie)

Plato beschrijft in zijn allegorie van de grot het verschil tussen de werkelijke realiteit en de afgeleide realiteit. In de werkelijke realiteit lopen mensen met voorwerpen op hun hoofd achter een muur, waar aan de andere kant een groot vuur brandt. Zij dragen voorwerpen die boven de muur uitsteken, waardoor er op de achterwand van de grot schaduwen vallen. Er zijn mensen vastgeketend in de grot, die uitsluitend de achterwand kunnen zien (niets anders, ook niet de andere gevangenen). Voor hen zijn de schaduwen en de echo's van de stemmen van de dragers een realiteit. Zij weten niet dat dit een afgeleide realiteit is, te weten een schaduw van de werkelijke realiteit. De werkelijke vorm is niet te herleiden uit de schaduw, het is een idee van de werkelijkheid. De gevangenen zijn zich hiervan niet bewust, omdat zij de werkelijkheid niet kennen.

Een vertaling van deze filosofie naar kunstvoorwerpen geeft een derde dimensie. Als voorbeeld een stoel. Er is een abstract begrip "stoel" wat universeel is en wat inhoudt: een voorwerp waarop een persoon kan zitten. Dit begrip is abstract en kan in allerlei verschillende vormen bestaan. Als je aan het begrip stoel denkt, kan het een tafelstoel zijn, een fauteuil, een krukje en nog honderden andere vormen. Het is een begrip, niet tastbaar en er is geen vorm vastgesteld. Het begrip stoel hoeft technisch niet goed in elkaar te zitten, er wordt geen materiaal bepaald. Je kunt niet op het begrip stoel gaan zitten. Je kunt je wel voorstellen dat je op een stoel kunt zitten. Welk materiaal je in gedachten kiest maakt niet uit, het begrip blijft "stoel" om op te zitten.

Op het moment dat iemand een stoel heeft gemaakt, bestaat het abstracte begrip nog altijd, maar is er een feitelijke vorm aan gegeven. Laten we in dit voorbeeld een tafelstoel nemen. Er zijn vele verschillende vormen van tafelstoelen, maar deze zijn allemaal herkenbaar als (tafel-)stoel. Het is een werkelijke stoel, er is een vorm bepaald en er is een bepaald materiaal gekozen, deze is tastbaar en 3-dimensionaal, je kunt op de stoel zitten. Nu spreken we over "de stoel" omdat deze naar een specifiek voorwerp verwijst.

Nu de derde dimensie: een afbeelding van een tafelstoel. Er kunnen verschillende technieken voor worden gebruikt, zoals foto, tekening, schilderij, ets of schaduw. En nog veel meer mogelijke technieken kunnen worden gebruikt. Wat al deze uitingen gemeen hebben is dat het abstracte begrip stoel herkenbaar is en ook de werkelijke vorm waar deze naar verwijst, in ons voorwerp de tafelstoel. Het schilderij of de foto is tastbaar, maar de stoel zelf is niet te onderscheiden van het doek of papier en is 2-dimensionaal, je kunt de vorm van de stoel niet betasten. De stoel hoeft technisch niet goed in elkaar te zitten. Men ziet een stoel, maar er is geen stoel aanwezig. Dit is een fictieve werkelijkheid. De stoel is duidelijk vormgegeven, maar je kunt niet op de stoel gaan zitten, de stoel zelf is niet tastbaar. Hier spreken we over "een stoel", omdat er verschillende stoelen zijn zoals afgebeeld.

In de allegorie van de grot zijn de schaduwen te vergelijken met een afbeelding als genoemd in dit voorbeeld. De mensen die de voorwerpen dragen zijn de werkelijkheid. In mondelinge of schriftelijke verwijzing kan het begrip stoel worden gebruikt, zonder direct te beschrijven hoe de stoel is vormgegeven.

René Magritte heeft in zijn schilderij La trahison des images deze filosofie vormgegeven door bij een afbeelding van een pijp te schrijven "ceci n'est pas une pipe" (dit is geen pijp). Dit moet begrepen worden als "Dit is geen pijp, maar een afbeelding van een pijp". Helaas wordt dit niet altijd correct begrepen. Het is tevens een "idee" van een pijp, namelijk een houten of metalen voorwerp waarmee je tabak kunt roken. De afbeelding is een gekozen vormgeving, maar er zouden vele vormen kunnen zijn gebruikt voor het schilderij, zonder dat de boodschap zou worden ontkracht.