Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Hoogijslands
Het Hoogijslands (háfrónska) is een taalpuristische vorm van het moderne IJslands en onderdeel van het IJslands taalpurisme. Het was oorspronkelijk een eenmansproject van de Belg Jozef (Jef) Braekmans.
Het bredere kader
Het IJslands wordt beschouwd als een zeer oude taal.[1] De ontwikkeling van de taal begon met het vestigen van Vikingen op het eiland, rond het jaar 875 volgens een eigen saga.[2] Door de geïsoleerde ligging zijn er weinig ontwikkelingen van buitenaf. IJslanders kunnen hun oude teksten daardoor ook nog steeds lezen, zoals bijvoorbeeld de Edda.
Vanaf de 18e eeuw werd de IJslandse taal echter sterk verwaterd door het Deens, hetgeen samenhing met de grote invloed van Deense kooplieden,[3] en het feit dat veel geschoolde werknemers Deens moesten leren. Al aan het eind van die eeuw ontstonden initiatieven om het IJslands te behouden, Jón Eiríksson (1728-1787) schreef bijvoorbeeld een handvest hiervoor.
In de modernere tijd met veel meer communicatie tussen landen worden buitenlandse woorden geweerd. Voor vreemde termen worden IJslandse woorden bedacht. Dit heeft succes gehad, het Engelse jargon is vrijwel niet doorgedrongen in het IJslands. De IJslandse Taalraad (Íslensk Málnefnd) stelt alternatieven voor, neologismen die afgeleiden zijn van woorden uit het oudere IJslands.[2] Zo is het woord voor computer tölva een samentrekking van het woord tala (getal) en völva (sibylle, vrouwen met voorspellende gaven, ziensters)[4]
Eind jaren 1990 ontstond een stroming op IJsland die echt álle buitenlandse woorden wilde vervangen door (nieuwe) IJslandse termen.[2] De zogenoemde Háfrónska-stroming kreeg echter weinig aanhang onder de IJslandse bevolking.[2]
De taalvariant háfrónska heeft geen officiële status in IJsland. Het verschijnen van deze ultra-puristische variant laat echter wel zien dat de taalpolitiek volgens het moderne IJslands een extreme oriëntatie heeft.[5] De taalkundige Jan van Steenbergen classificeert het Hoogijslands als een hervormingsproject van een natuurlijke taal.[6]
Het werk van Braekmans
Het project was oorspronkelijk een initiatief van Braekmans. Het was de bedoeling van Braekmans om alle leenwoorden uit het moderne IJslands te verwijderen en tot een ultrapuristische vorm van de IJslandse taal te komen. Daartoe bedacht Jozef Braekmans zelf allerlei neologismen. Ook zijn eigen naam zette hij om in een IJslandse versie, namelijk in Timbur-Helgi Hermannsson,[7] hetgeen te vertalen is als Heilige timmerman (Jozef), zoon van Herman. Braekans sloot zich aan bij de IJslandse traditie, immers alle IJslanders hebben een patroniem als achternaam.
Braekmans deed in 1992 een taalcursus IJslands, waarbij het hem opviel dat het IJslands vrij weinig leenwoorden kent uit andere talen. Dat komt volgens hem door de taalzuiveringsstorm die de laatste twee eeuwen in IJsland gewoed heeft.[8] Er werden vooral Deense en Duitse leenwoorden vermeden. Maar omdat dit niet volledig gelukt was, besloot Braekmans de overblijvende exemplaren zelf aan te pakken.
Zo heeft Braekmans ook oude en in onbruik geraakte neologismen (bv. bjúgaldin, boogvrucht, banaan) gecompileerd en samengevoegd met eigen nieuwvormingen ter vervanging van leenwoorden waarvoor nog geen zuiver IJslands woord bestond.
De meeste van deze woorden hebben echter geen acceptatie verkregen van het algemene publiek en de taalvariant wordt nergens werkelijk gesproken. Na 15 jaar werken aan de taal heeft Braekmans in 2007 het bijltje erbij neergegooid.[8] Hoewel zijn werk positief is benaderd vanuit behoudsgezinde taalkundigen, kreeg hij ook heel veel honende commentaren. Sinds dat moment heeft Braekmans echter nog wel een blog, waarin hij neologismen voor onder andere chemische verbindingen ontwerpt.[9]
Naam van de taal
De IJslandse naam van de taal, 'háfrónska', is gevormd naar het voorbeeld van de naam 'høgnorsk' voor het Hoognoors, de conservatiefste vorm van het Nynorsk. Frónska is een dichterlijke benaming voor de IJslandse taal en is afgeleid van frón, een van de namen voor de aarde die vermeld staan in de Snorra-Edda.
Beweging op IJsland
Het eerste werk aan het Hoogijslands verscheen op het internet in 2000 onder de naam 'Nýyrðasmiðja Málþvottahús' in samenwerking met de Nederlandse taalkundige Fabian Valkenburg van de 'Bond tegen Leenwoorden'. Het project heeft in IJsland enige aandacht gekregen in de media, onder andere in het IJslandse nieuwsprogramma 'Ísland í dag' (IJsland Vandaag).[bron?][10] De taalbeweging heeft alleen een fanatieke aanhang bij enkele taalpuristen. De IJslandse priester Pétur Þorsteinsson (geboren in 1955) is sinds 2004 voorzitter van de Hoogijslandse taalbeweging. In een interview zegt hij dat de bevoegde instanties koud staan tegenover de door hem en Braekmans gemaakte suggesties.[11]
De taalpuristen werkten ook aan symbolen voor de oude IJslandse tradities.[7] Medewerkers waren naast Braekmans onder meer Albert Bergsteinsson, Kolur, Pétur Þorsteinsson, Sam Wouters en Sigurður Hreiðar.
Ultrapurisme
De nadruk van het Hoogijslands ligt op ultrapurisme. Dit betekent dat letterlijk alles vertaald wordt, dus ook eigennamen, aardrijkskundige namen, scheikundige namen, namen van planeten, enz. Kenmerkend voor het Hoogijslands is ook het gebruik van kenningen (poëtische omschrijvingen) voor wetenschappelijke termen. Dit voert terug tot de neologistische buitensporigheden van de 19de eeuwse dichtergroep Fjölnismenn. In hun magazine Skínir vertaalden zij o.a. de eigennamen Robert Peel en John Russell respectievelijk als 'Hróbjartur Píll' en 'Jón Hrísill en werden plaatsnamen als Cairo en Buenos aires vertaald als respectievelijk 'Sigurborg' en 'Góðviðra'. Ook de uitzonderlijk puristische vertaling van Goethe's Faust door Bjarni Jónsson frá Vogi werd een inspiratiebron. Zo vertaalde deze het eeuwenlang ingewortelde leenwoord 'náttúra' (natuur) als 'eðlisheimur'.
Niettemin bevat het Hoogijslands slechts 3% speciaal gemaakte neologismen.[12]
Bronnen en externe links
Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met High Icelandic op Wikimedia Commons.
Bronnen, noten en/of referenties
|