Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Kapitaal (typografie)
Kapitaal, grote letter of bovenkast is in de typografie de naam voor wat in de volksmond hoofdletter heet. Kapitalen zijn het tegenovergestelde van de onderkast (de kleine letters). De kapitaal komt het meest voor als hoofdletter: aan het begin van een naam en aan het begin van een zin. Maar kapitalen worden ook gebruikt in afkortingen (bijvoorbeeld DNS of DHCP). Een kapitaal is dus niet per definitie een hoofdletter, maar een hoofdletter is wel altijd een kapitaal.
Het kapitaal-schrift stamt al uit de tijd van de Romeinen voor het begin van de Gregoriaanse jaartelling. Op vele plaatsen zijn de teksten te vinden, een beroemd voorbeeld is de zuil van Trajanus. De oorsprong gaat echter nog verder terug op het alfabet van de Grieken, die zelf weer schatplichtig waren aan de Phoeniciers.
De romeinse kapitalen bleven vele eeuwen behouden in de vele inscripties in steen, op graven, steles en monumenten. Tijdens de Renaissance werd teruggegrepen op de vele oude voorbeelden die de Venetiaanse lettersnijders om zich heen zagen om hun kapitalen vorm te geven.
De naam "bovenkast" stamt uit de tijd, dat loden letter werd gebruikt om teksten te drukken. De letter van een corps werd gewoonlijk in twee letter-laden weggeborgen, de bovenste lade bevatte de kapitalen, de onderste lade de "kleine" letters. Op deze manier werd "bovenkast" uiteindelijk synoniem aan "kapitaal". Gelijk zo werd "onderkast" synoniem aan "kleine letter".
In een "Hollandsche" bovenkast lag echter heel wat meer dan enkel de kapitalen, zo was er ook ruimte ingedeeld voor:
- de kleine kapitalen
- de cijfers
- vele leestekens, zoals bijvoorbeeld: ( ] ! ? : ; ' *
- de paragraaf-tekens
- de "getekende" letters. Dat wil zeggen: alle letters, hoofd-letters en kleine letters met een teken of accent. [1]
Er was echter geen vaste indeling voor letterkasten, veel drukkerijen hadden een afwijkende indeling. Voor vreemde taken zoals Frans, Engels, Duits was de indeling weer geheel afwijkend.
Verschillend gebruik per taal
Het gebruik van kapitalen is per taal verschillend.
In het Nederlands schrijft men veelvoorkomende afkortingen, die eigenlijk een woord zijn geworden, niet meer met hoofdletters: tv, dvd. In het Engels worden maanden en weekdagen met een hoofdletter geschreven, in de meeste andere talen niet meer. In het Frans en Duits worden bijvoeglijke naamwoorden van landen niet met een hoofdletter geschreven. In het Duits wordt vrijwel ieder zelfstandig naamwoord met een hoofdletter geschreven.
In het Engels is het gebruikelijk dat in een titel of opschrift elk woord met een hoofdletter geschreven wordt.
Toetsenbord
Op een typemachine kunnen kapitalen ingevoerd worden door op het toetsenbord de hoofdlettertoets ingedrukt te houden. Bij een computer heet deze toets: Shift. Elke toets krijgt dan een andere functie: de lettertoetsen zijn voor kapitalen en de andere toetsen zijn voor diverse tekens.
Om een langere tekst in kapitalen te kunnen typen kan de hoofdlettertoets worden vastgezet (Shift lock). Bij een conventionele schrijfmachine is dan voorzichtigheid geboden: ook de toetsen met cijfers en leestekens hebben een andere functie.
Computers en elektronische schijfmachines hebben meestal geen Shift lock maar een Caps lock, een afkorting van het Engelse capitals lock, kapitalen vergrendelen. Deze toets werkt alleen op de letters en niet op de andere toetsen.
Zie ook
- Hoofdletter in de Nederlandse spelling
- Kleinkapitaal
- Ligatuur
- de website van David Bolton, met een mondiaal overzicht van indelingen van letterkasten
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- º Van Leerling tot Zetter, L. Ronner, 1914, N.V. Drukkerij "De Nieuwe Tijd", Amsterdam