Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Hilversum (naam)
Al vóór Karel de Grote bestonden reeds de dorpen in het Gooi die er nu nog liggen, met uitzondering alleen van 's-Graveland.[1] In de late middeleeuwen echter (14e en 15e eeuw) komen voor het eerst de voorlopers van de dorpsnaam Hilversum voor. In oude geschriften zijn veel varianten van Hilversum terug te vinden, zoals: Hilfertshem, Hilfershem, Hilfershim, Hilversem, Hilvercem, Hilleversom, Hilfersom e.a. De eerste vermelding was in een document uit 1305, waarin de naam Hilfercem voorkwam.[2] Het betreft hier de 'Baljuwrekening van 1305-1307 door Barend van Doorenweerde'.[3]
Verklaring
De naam Hilversum kan volgens naamkundigen en historici worden verklaard als een afleiding van een persoonsnaam, namelijk als Hilvertshem, wat "nederzetting van de persoon Hilfert" betekent.[4] [5] [6] [7]. De bron van het laatste citaat is de Hilversumse historicus dr. P.W. de Lange. Deze stelde het nog betrekkelijk recent aldus:
- "Hilversum is volgens naamkundigen een zogenaamde hem-naam, die oorspronkelijk Hildifridishaim geluid zou hebben, de woonplaats van de lieden van Hildifridis. Dit soort namen is heel oud en zou uit de vroege middeleeuwen stammen. Dit klopt aardig met wat de archeologie ons leert. In het begin van deze eeuw is namelijk bij graafwerkzaamheden aan de Liebergerweg een grafveld aangetroffen, waarvan de inhoud uit de zevende of achtste eeuw na Christus zou dateren".[8]
Ook Maurits Gysseling heeft Hilversum opgenomen in zijn Toponymisch Woordenboek (1960) als een samenstelling tussen Hildifriþis en haim. [9] Dat de naam Hilversum van een persoonsnaam zou zijn afgeleid is in overeenstemming met de verklaring van boerderijnamen als Hilverink in de Achterhoek. Een kenmerk van de uitgang /-hem/ is dat deze vaak in combinatie met een persoonsnaam voorkomt, zoals bijvoorbeeld Arnhem ("nederzetting van Arne") en Bennekom (< Berinchem, "nederzetting van [de lieden van] Bero").[10] In het Gooi wordt zo ook de naam Blaricum wel afgeleid van Bladerichem.[11]
Alternatieve verklaring
Op de website van de gemeente Hilversum wordt de naam verklaard met de betekenis "de heem (huizen) tussen de heuvels" (Hilvertshem).[12] Nadere toelichting of bronvermelding wordt daarbij niet gegeven. Deze gedachte kan zijn gevoed door het vanouds bestaande beeld dat Hilversum in een dal tussen heuvels zou zijn gelegen. Een dergelijke beschrijving is al te vinden in de Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden uit 1750:
- "Hilversum legt omtrent twee Uuren gaans van Naarden, en is het grootste Dorp van Gooiland, hoewel het in het uiterlyk aanzien zou schynen kleiner dan Huizen te zyn; maar dit laatste is ruimer in deszelfs Betimmering. De Heuvels, welke rondsom Hilversum leggen, en die men gewoon is genoegsaam allen te bezaaien, maaken de toegangen naar het Dorp zeer bekoorlyk en leveren zeer aangenaame Verschietgezigten op".[13]
Ook in de 19e eeuw deed dit beeld opgeld, zo bijvoorbeeld in het Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden (1844) van Van der Aa.[14] Zo citeert een nog tamelijk recente uitgave[15] de volgende passage ontleend aan 19e-eeuwse dominee Craandijk:
- "Craandijk beschreef Hilversum als een dorp dat "deels in een dal, deels tegen langzaam opklimmende heuvelen" gelegen was (inderdaad, het dorp was (en is) omgeven door heuvels, zowel natuurlijke als kunstmatige). Trompenberg, Boomberg, 't Hoogt van 't Kruis, Hoorneberg, Zwaluwenberg, Zwarte Berg, St. Janskerkhof, Aardjesberg en ...". [16]
Hilversum zelf is gelegen aan de oostelijke rand van een stuwwal, zoals een kaartje in de recent verschenen Historische atlas van Hilversum aangeeft.[17] Bijgevolg is specifiek de noordwestzijde van Hilversumse hoger gelegen. Dit komt zeer duidelijk tot uitdrukking in de namen der beide aldaar gelegen namen van respectievelijk de Hoge en de Lage Naarderweg. Het is ook de Heuvellaan, die in Hilversum uit het centrum naar de genoemde Trompenberg voert.
De alternatieve naamsverklaring wordt als secundair naar voren gebracht in een tamelijk populair werkje over Hilversum van de bekende onderwijzer Cor Bruijn. Deze vermeldt daarbij, dat hil, heul of hul een Germaanse naam zou zijn voor 'heuvel'.[18]
Enige historische aanwijzingen voor een dergelijke afleiding van de plaatsnaam Hilversum zijn er niet. Er zijn ook taalkundige bezwaren. De vermeende relatie van /Hilver-/ met het hedendaagse 'heuvel' is geenszins duidelijk. De gewone Middelnederlandse verschijningsvormen van ons 'heuvel' zijn namelijk hovel, hoevel, huevel en hevel.[19] Dat zijn alle tweelettergrepige woorden. Van al deze vormen toont alleen de laatstgenoemde enige klankverwantschap met *hilve-. De ingevoegde medeklinker /r/ wordt dan echter niet verklaard. Men zou dan bovendien metathesis of verschuiving van de medeklinkers /vl/ moeten aannemen.
Wellicht is deze verklaring vooral ingegeven door een gewenste analogie met het nabijgelegen Bussum, dat wel op een veldnaam teruggaat, namelijk Bos-hem.
Bronnen, noten en/of referenties
|