Habitus (dichtbundel)

Habitus is een dichtbundel van Radna Fabias waarmee zij debuteerde in 2018. De bundel bevat een selectie van Fabias’ verzameld materiaal over een periode van tien jaar. Habitus is een van de meest gelauwerde bundels van de laatste decennia en werd met veel lof ontvangen, met name door de sterke visuele vorm van schrijven.

Inhoud/Stijl

Habitus behoort tot de post-koloniale literatuur. Identiteitspolitiek speelt een grote rol; de worstelingen van de migrant met het leven tussen twee werelden en gender-rollen worden veelal besproken. Vooral het misbruik tegenover vrouwen en het machogedrag van de man zijn terugkerende thema’s. De bundel speelt zich op zowel Curaçao als Nederland af. Habitus’ relatief zware thematiek (geweld, misbruik, schaamte, religie en dood) wordt gebracht met humor en zelfspot, waardoor er lucht aan wordt gegeven. Veel gedichten bevatten referenties naar scenarioschrijven en de filmwereld, waarin Fabias’ achtergrond als toneelschrijfster tot uitdrukking komt.

Vorm

Habitus betekent verschijningsvorm of uiterlijk in het Latijn. Habitus is ook een term uit het werk van de Franse socioloog Pierre Bourdieu. Ook hieraan wordt in het werk gerefereerd. De presentatie van de gedichten is schijnbaar vormloos. Dit komt mede door het gebrek aan hoofdletters en punten. De enige hoofdletters die worden gebruikt zijn in Bijbelse benamingen. Het woord ‘neger’, indien gebruikt, wordt standaard schuingedrukt.

Structuur

Habitus is ingedeeld in drie delen, “Uitzicht met kokosnoot”, “Rib” en “Aantoonbaar geleverde inspanning”, met een epiloog op het einde.

Uitzicht met kokosnoot

“Uitzicht met kokosnoot” is het eerste deel van Habitus en speelt zich grotendeels af op Curaçao. Tweesplitsing en contrast zijn terugkerende thema’s in dit deel; “Uitzicht met kokosnoot” beschrijft Fabias’ gemengde gevoelens met betrekking tot haar geboorte-eiland, waarin ze voortdurend worstelt tussen een bijna melancholisch verlangen en een snijdende pijn/woede. “Uitzicht met kokosnoot” wordt ingeleid met het eerste gedicht “wat ik verstopte”; een ode aan Curaçao. Hierin worden de hitte en droogte van het eiland beschreven, de vrouwen en moeders die er vaak alleen voor staan en ook het machogedrag van de mannen. De “reisgids” serie geeft een cynische kritiek op hoe het eiland wordt uitgemolken door toerisme. In “handoplegging” wordt het misbruik van de kerk beschreven. Religie speelt vaker een rol in Habitus en wordt vaak verbonden met schaamte en het koloniale verleden. Ook de afwezigheid van vaders is prominent. Zo wordt het woord ‘vader’, met uitzondering van verwijzingen naar God, standaard vervangen met moeder zoals in het gedicht “int. moederland”. De enige keer dat het woord vader niet in een Bijbelse context wordt gebruikt is in de titel van het gedicht “vader”; een lege pagina met onderaan de pagina drie zinnen:

“en de oude man ging naar de zee

en de oude man ving niks meer

en de oude man vond daar zijn nietigheid”

Rib

“Rib” is het tweede deel van Habitus. “Rib” focust op het lichamelijke/het zelf en gaat dieper in op de rol die de vrouw wordt toegekend. De rib is een terugkerend motief; de rol van Adams rib in de creatie van Eva wordt gebruikt om de rol van de vrouw tegenover de man te belichten. De vervloeking van Eva na het eten van de verboden vrucht; de bevalling en het in dienst staan van de man, staan daarin centraal. De historische connotatie van de rib als motief toont tegelijkertijd aan hoe ver terug deze traditionele gender-rollen te traceren zijn. Het gedicht “rib” sluit hier ook op aan en beschrijft de normen en de waarden die de vrouw vanaf haar geboorte worden opgelegd:

“heb manieren

laat je uitkleden, wees

optilbaar, wees

kneedbaar, toon je

penetreerbaar en

gretig

dat mag even

wees nu gretig

stop”

Tegelijkertijd wordt ook een beeld geschetst hoe de (Caribische) vrouw zich verhoudt tot de man. “(over)grootmoederlijk advies” beschrijft een wantrouwende blik op mannen (ook soms negers genoemd) en insinueert dat dit beeld generatie op generatie wordt overgedragen door moeders en dochters. Erfelijkheid en moederschap worden ook vaker aangehaald in dit deel, zoals in “vleeswording”, waarin een geboorte wordt beschreven. De lichamelijke thematiek van “Rib” bevat ook veel referenties naar seks; zowel in seksueel geweld zoals in “stille beschouwing (in het donker)”, maar ook in fantasieën zoals in “de verlatenheid van grensgebieden” en “oorlog”.

Aantoonbaar geleverde inspanning

“Aantoonbaar geleverde inspanning” is het laatste deel van de bundel. Over het algemeen is dit deel gewijd aan het aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Zo spelen meeste gedichten zich af in Nederland, en refereert de titel van dit deel aan de term die gebruikt wordt in het inburgeringsproces in Nederland. In dit bureaucratisch proces wordt ontheffing aangeboden in het geval als er genoeg ‘aantoonbaar geleverde inspanning’ wordt getoond door de inburgeraar. De inburgeraar hoeft dan geen inburgeringsexamen af te leggen. In het gedicht “aantoonbaar geleverde inspanning” neemt Fabias het integratieproces in Nederland onder de loep.

Epiloog

De epiloog bevat slechts één gedicht, “roestplaats”.

Nominaties en prijzen

Habitus is sinds de publicatie genomineerd voor een aantal prijzen, waarvan Fabias er vijf van wist te verzilveren. De C. Buddingh’-prijs voor beste debuut ontving zij in 2018. De Awater Poëzieprijs 2018 en de Herman de Coninckprijs werden allebei in 2019 toegekend. Ook de Grote Poëzieprijs 2019 kwam haar kant op.. De nominatie van de Eline van Harenprijs wed niet verzilverd.

Externe bronnen

Radna Fabias. Habitus. De Arbeidspers, 2018.