Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Vergif
Een vergif oftewel vergift oftewel gif is een stof die een schadelijke invloed heeft op een organisme. Het begrip wordt vooral op chemische verbindingen toegepast, maar er valt wel iets voor te zeggen om ook schadelijke radioactieve stoffen onder de giffen te rangschikken.
Het eerste basisprincipe van de toxicologie is dat vrijwel iedere stof, die in overmaat aanwezig is, schadelijk kan zijn. Dosis sola facit venenum (alleen de hoeveelheid maakt het vergif) zei Paracelsus al in de 16e eeuw.
De keerzijde hiervan is dat er voor iedere giftige stof ook een drempelwaarde te vinden is waarbij nog geen enkel nadelig effect op het organisme aantoonbaar is. De giftigheid van een stof hangt niet alleen af van de drempelwaarde, maar ook van de sterkte van de effecten.
Er zijn ook andere factoren, zoals de wijze van opnemen of de agreggatietoestand van het vergif (kwikdamp die wordt geïnhaleerd is bijvoorbeeld veel schadelijker dan vloeibaar kwik dat wordt doorgeslikt). Bij zware metalen is de geïoniseerde vorm veel makkelijker opneembaar en dus gevaarlijker dan de elementaire vorm. Soms is de stof zelf niet of weinig giftig, maar metaboliseert het lichaam de stof in een (nog) giftiger stof. Voorbeelden hiervan zijn methanol (wordt omgezet in methanal) en chloroform (wordt omgezet in fosgeen).
Vele vergiften worden in lagere dosering als geneesmiddelen gebruikt. De toxicologie en de farmacologie zijn dan ook nauw verwante wetenschappen. Andere vergiften worden gebruikt als chemisch bestrijdingsmiddel tegen plantenziekten en plagen. Veel van de meest effectieve of gevaarlijkste vergiften zijn van biologische oorsprong, vaak als afweermiddel van een organisme tegen het opgegeten of aangevallen worden door andere organismen. Ook zijn er minerale vergiften, zoals kwik- of arseenbevattende ertsen.
In de natuur komen veel giftige planten, dieren, en bacteriën voor. Sommige diersoorten gebruiken gif om makkelijker een prooi te kunnen vangen, andere om zich tegen aanvallers (dieren) of tegen vraat (planten) te verdedigen. Giftige dieren hebben niet zelden waarschuwende, felle ('aposematische') kleuren.
Vergiften kunnen op verschillende manieren werkzaam zijn. Ze kunnen het zuurstoftransport blokkeren (blauwzuur, koolmonoxide), of bepaalde zenuwen verlammen door neurotransmitters na te bootsen of juist te blokkeren. Zware metalen kunnen enzymen blokkeren waardoor deze onwerkzaam worden. Halogenen reageren vrijwel met iedere stof in het lichaam. Natriumhydroxide breekt vrijwel iedere vetachtige verbinding af in zijn componenten. Zelfs water kan in hoge doses giftig zijn. De giftige werking van water is gebaseerd op de verstoring van de osmotische waarde van het bloed, waardoor de rode bloedcellen kapotgaan en kalium vrijkomt dat het hart ontregelt. Ieder vergif is gebaseerd op de ontregeling van een chemisch proces in het lichaam.
Verder reageren sommige diersoorten anders op bepaalde stoffen dan anderen. Zo kunnen stoffen die voor de mens nauwelijks giftig zijn dodelijk zijn voor sommige dieren, en vice versa. Theobromine, dat in chocola zit, kan dodelijk zijn voor honden. Bepaalde organotinverbindingen zijn nauwelijks giftig voor mensen, maar zeer giftig voor micro-organismen. Op zeeslakken hebben deze stoffen weer een ander effect: het verstoort hun hormoonhuishouding. Door bioaccumulatie kunnen sommige giftige stoffen zich via de voedselketen ophopen in de organismen hoog in de voedselketens, inclusief de mens. Meestal betreft dit verontreinigingen met zware metalen door menselijk handelen, maar ook gechloreerde koolstofverbindingen zoals DDT zijn hierom berucht.
Zie ook
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Poisons op Wikimedia Commons.