Ganzenbord

Een variant van het ganzenbordspel.

Het ganzenbord (ook wel: Oudhollands ganzenbord) is een klassiek bordspel voor twee of meer personen.

Het bestaat uit een speelbord, twee dobbelstenen en enkele pionnen (meestal zes) van verschillende kleuren, al dan niet in de vorm van een gans. Iedere speler beschikt over 1 pion. De bedoeling van het spel is om als eerste een pion van het begin naar het eind van een reeks velden te voeren, waarbij de spelers om beurten hun pion zoveel velden naar voren verplaatsen als zij ogen gooien met de dobbelstenen. Het speelbord is voorzien van een aantal speciale velden zoals de put en de gevangenis, die de speler hinderen op de weg naar zijn einddoel. Ganzenbord is een geluksspel: enkel de dobbelsteenworpen bepalen het verloop.

Geschiedenis

Ganzenbordspelen zijn al bekend uit de vijftiende eeuw. Francesco de Medici stuurde een ganzenbordspel naar Filips II van Spanje. Via verschillende wegen kwam het terecht in Engeland en Frankrijk. In 1597 werd het spel ingeschreven bij het Londense Stationer’s Hall register. Rond 1640 verscheen het eerste ganzenbordspel voor het eerst in Nederland.

Het spel beeldde een levensweg uit, waarvan de loop werd bepaald door het lot (de dobbelsteen). Vroeger werden dobbelstenen als iets negatiefs gezien, maar doordat het ganzenbord een "braaf" spel was, vonden mensen het niet erg om met de dobbelstenen het spel te spelen. In de 16e eeuw was ganzenbord een ontspannend spel voor adellijke kinderen, maar in de 17e eeuw werd het spel gebruikt om de jeugd iets te leren.

In de 20e eeuw werd ganzenbord vaak als reclamebord gebruikt.

Uniforme indeling van het bord

Vakjes met een speciale betekenis zijn:

nummer	naam	betekenis
6	brug	Ga verder naar 12
19	herberg	Een beurt overslaan
31	put	Wie hier komt moet er blijven tot een andere speler er komt. Degene die er het eerst was speelt dan verder.
42	doolhof of doornstruik	Terug naar 37
52	gevangenis	Zelfde als 31
58	dood	Terug naar begin, opnieuw beginnen
63	einde	Wie hier als eerste komt heeft gewonnen

Op sommige hokjes staat een gans afgebeeld. Het zijn die van de negenvouden en de negenvouden minus vier, dus de hokjes 5, 9, 14, 18, 23, 27, 32, 36, 41, 45, 50, 54, 59. Wie hierop terechtkomt, moet hetzelfde aantal ogen verder tellen. Het is dus niet mogelijk dat een speler zijn beurt beëindigt op een hokje met een gans.

Wie te veel ogen gooit en daardoor voorbij 63 zou spelen, moet vanaf 63 weer terugspelen. Dit vergroot het risico dat men op het gevreesde hokje 58 of 52 terechtkomt. Komt men bij het terugtellen op een hokje met een gans, dan telt men weer het gegooide aantal ogen terug. Wie bijvoorbeeld op 60 staat en 7 gooit, komt in de gevangenis.

Wie bij de eerste worp een 5 en een 4 gooit, gaat meteen door naar 53. Wie bij de eerste worp een 6 en een 3 gooit, gaat door naar 26. Als deze regel er niet was, zouden deze spelers, via de ganzen, meteen doorlopen naar het einde.

Symboliek

De gans (uit de naam) staat centraal in het spel en brengt in het spel geluk. Als je op het vakje van de gans komt mag je het aantal ogen dat je gegooid hebt weer vooruit.

Levend ganzenbord

Bij levend ganzenbord zijn de deelnemers zelf pion op een levensgroot speelbord. Deze variant is vooral bedoeld voor grote groepen.

Trivia

In 1899 schreef Jules Verne zijn roman Le Testament d’un excentrique, waarin de Verenigde Staten van Amerika als een reusachtig ganzenbord dienen. Zeven spelers worden naar alle uithoeken van het land gestuurd in een wedstrijd om een erfenis van zestig miljoen dollar.

In de film "Le Pont du Nord" van Jacques Rivette uit 1981 zijn de arrondissementen van Parijs de vakjes van een levensgroot ganzenbord.   Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Game of the Goose op Wikimedia Commons.