Francisco Ximénez de Cisneros

Francisco Ximénes de Cisneros, o.f.m. (1436 – 8 november 1517; later ook geschreven als Francisco Jiménez de Cisneros) was een Spaans kardinaal en aartsbisschop van Toledo. Hij was de aandrijvende kracht achter de Complutensische Polyglot.

Leven

Gonzalo Ximénez de Cisneros werd geboren in een hidalgo-familie. Hij studeerde kerkelijk en burgerlijk recht in Alcalá en Salamanca en trok in 1459 naar Rome. Daar kwam hij onder de aandacht van paus Sixtus V, die hem de eerstvolgende bisschopszetel beloofde, die in Spanje vacant zou worden. Dit bleek de bisschopszetel van Uzeda te zijn. Maar aartsbisschop Carillo van Toledo had zelf al een idee aan wie hij de bisschopszetel zou geven. Toen Ximénez volhield dat hij zelf tot bisschop van Uzeda was benoemd, werd hij in de gevangenis gezet. Men liet hem weten dat hij vrij was om te gaan, wanneer hij zijn aanspraak op de bisschopszetel zou laten varen.

Na zes jaar werd hij in 1480 vrijgelaten en werd bisschoppelijk vicaris van kardinaal Gonzalez van Sigüenza. In 1484 nam hij echter ontslag om zich aan te sluiten bij de franciscanen observanten in de St. Johannesabdij in Toledo. Nadat hij geprofest was (waarbij hij de naam Francisco aannam), werd hij naar Salzeda gezonden, waar hij later tot gardiaan werd verkozen.

In 1492 werd hij, op aanbeveling van aartsbisschop Mendoza van Toledo, koos koningin Isabella I van Castilië hem in 49 aangewezen als haar biechtvader.

Hij werd in 1495 verkozen tot aartsbisschop van Toledo, als opvolger van Mendoza. Die positie gaf hem de gelegenheid om een aantal interne kerkhervormingen door te voeren. Op synodes te Alcalá (1497) en Talavera (1498) gaf hij een reeks bevelen: de geestelijken moesten hun concubines verlaten, en er werd van hen verwacht dat ze elke zondag het evangelie zouden preken en verklaren. Van monniken werd verwacht dat ze zich aan de traditionele regels van hun orde zouden houden.

Adellijke geestelijken waren geïrriteerd dat Ximénez zich zo met hun levensstijl inliet, en beriepen zich op de koningin en op Rome. 400 monniken uit Andalusië vluchtten met hun vrouwen naar Noord-Afrika en werden moslims.

Vanaf 1599 volgde hij de opdracht van de koning om een missiecampagne tegen de (de ’Moren’) te leiden. De gebruikte methoden varieerden van geschenken tot straffen. Als inquisiteur was Ximénez niet toleranter tegenover de Maranos dan zijn voorgangers, maar hij probeerde misbruik van de inquisitie in bedwang te houden.

Nadat Ximénez hoofdinquisiteur werd van Castilië, volgde een opstand van de moslims. Een gevolg was dat zij in 1502 het land moesten verlaten. Ook joden werden omstreeks die periode het land uitgewezen. Door deze acties bleef Spanje cultureel verarmd achter, en mogelijk droeg het bij tot de achteruitgang in de volgende eeuwen.

Om de morele hervormingen onder de geestelijken kracht bij te zetten, ondersteunde hij dit door een nieuwe universiteit in Alcalà. Hij nodigde de geleerdste mannen uit zijn tijd uit. (Erasmus van Rotterdam ging niet in op de uitnodiging.) Deze geleerden werkten aan de uitgave van de Complutensische Polyglot (voleindigd in 1517 en uitgegeven ca. 1522).

Toen koning Ferdinand II van Aragon (Fernando) overleed in 1516, werd Ximénez voorlopig regent. Ferdinand had bepaald dat hij zou worden opgevolgd door zijn kleinzoon Karel V, die op dat moment in Gent woonde. De raadgevers van prins Karel, stuurden Adriaan Boeyensz., de latere paus, als regent.

Op 19 september 1517 kwam Karel zelf in Tazones (Asturius) aan land. Francisco Ximénez stelde voor om hem als raadgever te ondersteunen, maar Karel was niet geïnteresseerd. Francisco Ximénez de Cisneros overleed dezelfde dag nog, mogelijk nog voor hij het antwoord van Karel had ontvangen.