Huis der Liefde

De familisten (Latijn: familia caritatis, „Broederschap van liefde”; ook: Hus der Lieften; Huysgezin der Liefde; Huis der Liefde; Familie der Liefde; Haus der Liebe; Family of Love), was een religieuze groepering in de Nederlanden en Engeland. Ze werd in de zestiende eeuw gesticht door Hendrik Niclaes (geboren omstreeks 1501 in de omgeving van Münster), een leerling van David Joris.

Niclaes werkte in de grootste steden van de Nederlanden, daarna 20 jaar in Emden (Oostfriesland) en ook een tijdje in Engeland, waar de meeste aanhang zich in East Anglia bevond.

De familisten beschouwden de christelijke liefde als de essentie van de religie, en stonden onverschillig tegenover ceremonieën of geloofsbelijdenissen. Meestal behoorden ze pro forma tot de plaatselijke (katholieke of anglicaanse) staatskerk.

Naar buiten toe vertoonden de familisten overeenkomsten met de anabaptisten. De aanhangers zouden geloofd hebben dat alles door de natuur werd gestuurd en niet rechtstreeks door God. Zij ontkenden het dogma van de Drie-eenheid en verwierpen de kinderdoop. Zij vonden dat niemand ter dood gebracht mocht worden voor zijn mening. Blijkbaar hadden zij, zoals de latere quakers, bezwaar tegen het dragen van wapens en tegen het afleggen van een eed. Zij waren heel onpartijdig in hun afwijzing van alle andere kerken en religieuze groepen, waaronder de brownisten en de barrowisten.

Onder de aanhangers of sympathisanten van de familisten rekent men onder andere de cartograaf Abraham Ortelius, de uitgever Christoffel Plantijn en de Engelse auteur Reginald Scot. Plantijn werkte overdag als drukker van katholieke documenten voor de contrareformatie onder koning Filips II van Spanje, maar drukte in het geheim ook lectuur van de familisten.

Elizabeth I liet diegenen die van familisme verdacht werden ondervragen, maar bij verhoren te Wisbech in 1580 werd ontdekt dat enkelen van de Yeomen of the Guard, de Engelse koninklijke lijfwacht, familisten waren. De koningin greep niet in, waardoor toen vragen ontstonden over haar geloofsovertuigingen. Maar op 3 oktober 1580 liet zij de geschriften van Hendrik Niclaes verbranden.

De familisten verdwenen omstreeks de tijd van het herstel van de Engelse monarchie in 1660.

George Fox, de stichter van het Genootschap van Vrienden (quakers) schreef dat enkele overgebleven familisten zich aansloten bij de quakers. In welke mate men kan beweren dat de Engelse familisten opgegaan zijn in de quakers of hun theologie hebben beïnvloed, is echter omstreden.

Literatuur

Alastair Hamilton, The Family of Love. Cambridge 1981
W. N. Kerr, Henry Nicholas and the Familists. Edinburgh 1955
Christopher Marsh, An Introduction to the Family of Love in England In: E. S. Leedham-Green, Religious Dissent in East Anglia. Cambridge 1991. ISBN 0-9513596-1-4 p. 29–36
N. A. Penrhys-Evans, The Family of Love in England, 1550–1650. Canterbury 1971
Christopher Hill, Milton and the English Revolution. London: Faber (1977)
M. Konnert, The Family of Love and the Church of England, Renaiss. Reform. ISSN 0034-429X, 1991, vol. 15, no. 2, pp. 139–172
F. Nippold, H. Niclaes und das Haus der Liebe, in: Zeitschrift für die historische Theologie (1862)
A. J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden (1868), lemma H. Niclaes, online
Lemma Familisten, door Loafs, in Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge (1898)
Charles Wehrenberg, Before New York, Solo Zone, San Francisco 1995/2001, ISBN 1-886163-16-2