Elia Levita

Elias Levita (Hebreeuws: אליהו הלוי, Elijahoe Ha-Levi, ook bekend als Bachoer, Grammaticus of Tisjbi; Ipsheim of Neustadt an der Aisch, 13 februari 1468,^[1] 1471 of 1472^[2] – Venetië, 5 januari/28 januari 1549) was een joods humanistisch dichter en taalkundige.

Leven

De meeste naslagwerken vermelden Neustadt an der Aisch als zijn geboorteplaats,^[3] maar er zijn diverse aanwijzingen dat hij afkomstig was uit het dorp Ipsheim.^[4]

Zijn „familienaam” Levita of Ha-Levi verwijst ernaar dat zijn familie van de Hebreeuwse stam Levi was. Zijn vader had de naam Asjer.

Van jongsafaan had Elia Levita een grote belangstelling voor Bijbelse studies en voor de Hebreeuwse grammatica. Nadat de markgraaf van Neustadt Elia Levita en andere joden verdreef, woonde hij op verschillende plaatsen in Italië als leraar Hebreeuws voor joodse leerlingen. In 1504 hield hij in Padua een lezing over de Mahalak, de Hebreeuwse grammatica van Mozes Kimchi. Op verzoek van leerlingen schreef hij een commentaar op dit grammaticaboek. Hij gaf het werk aan Benjamin Colbo om het te transcriberen, maar Colbo vermengde het met commentaren uit een ander werk en liet het in zijn eigen naam uitgeven. Hoewel het werk vele fouten bevatte, werd dit het favoriete handboek Hebreeuws onder joden en christenen. Het werd verschillende keren herdrukt en door Sebastian Münster vertaald naar het Latijn. Pas in 1546 claimde Elia, hiertoe aangespoord door vrienden, het oorspronkelijke auteurschap van het boek en publiceerde een gecorrigeerde versie in Venetië.

In 1509 werd Padua ingenomen en geplunderd door de legers van de Liga van Kamerijk. Elia verloor al zijn bezittingen en vertrok naar Venetië. In 1512 verhuisde hij naar Rome. Daar werd hij vriendelijk opgenomen door kardinaal Egidio van Viterbo, die hem en zijn gezin in de kardinaalswoning liet inwonen. De kardinaal kreeg Hebreeuwse les van Elia, en onderwees hem op zijn beurt in het Latijn en Grieks. Via kardinaal Egidio kwam Elia in contact met andere kardinalen en bisschoppen.

Toen Rome in 1527 werd geplunderd door de troepen van Karel V verloor de familie Levita opnieuw alle hebben en goed. Elia keerde terug naar Venetië, waar hij aan de slag ging als leraar en als proeflezer in de Hebreeuwse uitgeverij van Daniel Bomberg.

Een van zijn leerlingen was de Franse ambassadeur George de Selve, de latere bisschop van Lavaur, die Elia door zijn royale financiële steun de mogelijkheid gaf om zijn grote Masoretische concordantie Sefer ha-Zikronot af te werken (1536). Door dit werk en de warme aanbevelingen van de bisschoppen kreeg Elia zelfs een uitnodiging om les te geven aan het hof van de Franse koning Frans I, maar nam de uitnodiging niet aan omdat hij zich niet wou vestigen in een stad waar zijn geloofsgenoten verboden waren. Ook uitnodigingen om hoogleraar Hebreeuws te worden aan christelijke hogescholen, sloeg hij af.

In 1538 zag Daniel Bomberg zich genoodzaakt om de uitgeverij te sluiten.

Elia Levita ging weer les geven. In 1540 kreeg hij een uitnodiging van zijn voormalige leerling Paul Fagius, om te helpen met het proeflezen van Hebreeuwse boeken in een nieuwe drukkerij in Isny (Zwaben). Levita nam de uitnodiging aan en vertrok zonder zijn familie naar Isny. Daar maakte hij kennis met mannen als Johannes Reuchlin en diens leerling Sebastian Münster. Münster vertaalde vele werken van Levita naar het Latijn.

Fagius sloot de uitgeverij in Isny toen hij werd uitgenodigd als hoogleraar Hebreeuws aan de Universiteit van Straatsburg. Later gaf Fagius les in Konstanz, waar Levita hem een tijdje vergezelde. In 1542 ging hij weer bij zijn familie in Venetië wonen.

Werken

Elias Levita was de auteur van talrijke concordanties en verhandelingen over grammatica evenals het eerste woordenboek Jiddisch-Hebreeuws.

Hij schreef het Bovo-Buch, de populairste Jiddische ridderroman. Als leraar, die de Hebreeuwse taal onderwees aan christelijke humanisten van die tijd, had hij een belangrijke invloed.

In zijn werk Masoret ha-Masoret (1538), argumenteerde hij dat de Masoretische klinkertekens een uitspraak weergaven die door de Masoreten zelf was bedacht. Tegen deze theorie kwam veel oppositie.^[5]

Verwijzingen

º Christian David Ginsburg Massoreth Ha-Massoreth, p. 2. Ginsburg citeert een gedicht, dat gedateerd is op 3 sjevat [5]308 (13 december 1548), waarin vermeld wordt dat Elijahoe Bachoer toen 80 jaar was.
º McClintock and Strong, Biblical Cyclopedia, Elia Levita
º Op basis van de biografische gegevens, opgetekend door Sebastian Münster.
º Elia Levita - Ein bedeutender Sohn Ipsheims; op http://www.ipsheim.de/index.php?id=17394
º David Mitchell, 30 januari 2020, What Is The Ineffable Name of God?, https://brightmorningstar.org/ineffable-name/