Eenzaadlobbigen

De eenzaadlobbigen, ook wel monocotylen genoemd, zijn een omvangrijke groep van planten. Zowel de Nederlandse en wetenschappelijke naam verwijzen naar het gegeven dat meer dan de helft van de leden één cotyl per zaad (lijkt te) hebben. Tot de eenzaadlobbigen behoren vele planten waarvan het zaad van groot economisch belang is, zoals granen, grassen, orchideeën, palmen et cetera.

Wetenschappelijke naamgeving

Sinds lang wordt deze groep erkend en herkend als een afgebakende eenheid. De traditionele wetenschappelijke naam is Monocotyledones en tot in lengte van jaren zal deze naam wel in gebruik blijven. Sommigen prefereren de schrijfwijze Monocotyledoneae.

De groep kan ook andere namen krijgen, de ICBN laat aanmerkelijke vrijheid boven de rang van familie. In het Cronquist systeem werd deze groep behandeld als een klasse met een naam gevormd uit de familienaam Liliaceae, te weten Liliopsida. Het Dahlgren systeem behandelde deze groep als een subklasse, met als naam Liliidae. Het APG II systeem hanteert de naam monocots, wat wel zo eenvoudig is. De 23e druk van Heukels vertaalt dit als "eenzaadlobbigen".

Traditioneel vormen monocotylen samen met de dicotylen een groep die bloeiende planten, Anthophyta, of bedektzadigen, Angiospermae, heet. In de naamgeving van Cronquist heet deze groep Magnoliophyta. De dicotylen heten bij Cronquist Magnoliopsida, maar voor het overige Dicotyledones (dan wel Dicotyledoneae). De conclusie van de APG is dat de dicotylen geen natuurlijke groep vormen, en dus geen naam zouden mogen krijgen. Een groot deel van de dicotylen vormt samen wel een "goede groep": deze krijgt dan de naam eudicots mee.

Kieming

Bij veel eenzaadlobbige planten zit het reservevoedsel opgeslagen in het endosperm of kiemwit. In het zaad zit slechts één kiemlob (scutellum of schildje), die het voedsel vanuit het endosperm doorgeeft aan het kiemplantje.

Als eerste komt een soort buisje (rechts op de foto), het coleoptyl, boven de grond. Hierin zit het eerste blaadje (links). Grasachtigen zoals granen, maïs en gras zijn voorbeelden van eenzaadlobbigen. Ook bloemen als lelies, orchideeën, tulpen en narcissen behoren tot deze groep van planten.

Vergelijking tussen een- en tweezaadlobbigen

• Het APG II systeem kent geen tweezaadlobbigen, maar de Heukels hanteert deze naam voor wat bij APG de eudicots heet.
• Deze vergelijking betreft slechts generalisaties, deze verschillen gaan in de praktijk lang niet altijd op.

één zaadlob	twee zaadlobben
stuifmeelkorrels met één kiemopening	stuifmeelkorrels met drie kiemopeningen
parallelle nerven in bladeren	vertakte nerven in bladeren
bloemdelen in meervoud van drie	bloemdelen met een ander grondgetal
alleen bijwortels na kiemplantstadium	vertakte hoofdwortel
vaatbundels verspreid	vaatbundels in een ring
geen secundaire diktegroei	secundaire diktegroei mogelijk

Taxonomie

In het APG II systeem (2003) onderkent in de "monocots" tien ordes waarvan een aantal in de subgroep 'Commeliniden'. De overige worden soms aangeduid als 'basale eenzaadlobbigen', hoewel het hier niet gaat om een samenhangende groep. Alle families in de eenzaadlobbigen die door APG II erkend worden hebben een eigen artikel, waarvan hieronder alleen de families aangeduid worden die een Nederlandstalige naam hebben. Voor een complete lijst van families zie de beschrijving van de ordes.

Basale eenzaadlobbigen

• Orde Acorales
  • Kalmoesfamilie (Acoraceae)
• Orde Alismatales
  • Fonteinkruidfamilie (Potamogetonaceae)
  • Ruppiafamilie (Ruppiaceae)
  • Scheuchzeriafamilie (Scheuchzeriaceae)
  • Waterkaardefamilie (Hydrocharitaceae)
  • Waterweegbreefamilie (Alismataceae)
  • Zeegrasfamilie (Zosteraceae)
  • Zoutgrasfamilie (Juncaginaceae)
  • Zwanenbloemfamilie (Butomaceae)
• Orde Asparagales
  • Affodilfamilie (Asphodelaceae)
  • Aspergefamilie (Asparagaceae)
  • Hyacintenfamilie (Hyacinthaceae)
  • Lissenfamilie (Iridaceae)
  • Narcissenfamilie (Amaryllidaceae)
  • Orchideeënfamilie (Orchidaceae)
  • Uienfamilie (Alliaceae)
• Orde Dioscoreales
• Orde Liliales
  • Herfsttijloosfamilie (Colchicaceae)
  • Leliefamilie (Liliaceae)
• Orde Pandanales

Commeliniden

• Orde Arecales
  • Palmenfamilie (Palmae / Arecaceae)
• Orde Commelinales
  • Pontederiafamilie (Pontederiaceae)
• Orde Poales
  • Bromeliafamilie (Bromeliaceae)
  • Cypergrassenfamilie (Cyperaceae)
  • Egelskopfamilie (Sparganiaceae)
  • Grassenfamilie ( Gramineae / Poaceae)
  • Lisdoddefamilie (Typhaceae)
  • Russenfamilie (Juncaceae)
• Orde Zingiberales
  • Banaanfamilie (Musaceae)
  • Gemberfamilie (Zingiberaceae)
  • Strelitziafamilie (Strelitziaceae)

Daarnaast zijn de families Petrosaviaceae en Dasypogonaceae nog niet ondergebracht in een orde.