Dirigent

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk.

Een dirigent(e) is de leider/leidster van een orkest, koor of ander muziekgezelschap. Het aanvoeren van het orkest zelf wordt directie genoemd. Ook het vak van het opleiden van muziekstudenten tot dirigent wordt aan conservatoria directie genoemd.

Een dirigent leidt de repetities en de officiële uitvoeringen voor publiek of opname en beslist hoe een compositie gespeeld en/of gezongen wordt, de zogenaamde interpretatie. De werkelijke kunst van het dirigeren bestaat niet zozeer in het aangeven van de maat, alswel in het overbrengen van emoties, musici overtuigen van de gewenste interpretatie, en hen motiveren. Tot de vereisten voor een goede dirigent behoren een ijzeren wil, grote stressbestendigheid, grote algemene cultuurkennis, overredingskracht, verbeelding, en, naast een goede slagtechniek (al dan niet met dirigeerstokje), een uitstekende conditie.

De dirigent maakt veelal gebruik van een partituur, een muziekboek waarin de partijen van alle instrumenten en stemmen staan met hun muzieknotatie. Veel dirigenten spelen ook zelf een instrument en zo kan het gebeuren dat vele musici later dirigent worden. Ook componisten hebben vaak het dirigeerstokje gehanteerd.

Geschiedenis

Voor het eind van de 18e eeuw werden orkesten op verschillende manieren geleid. Bij orkesten aan een vorstelijk hof kon er een kapelmeester zijn die behalve voor de kerkmuziek ook bij andere gelegenheden musici leidde. Soms stond de leider staande te spelen en werd Stehgeiger (staande violist) genoemd, soms werd de maat geslagen met behulp van een manshoge zware dirigeerstaf. De dirigeerstaf was in de zeventiende eeuw ingeburgerd. Het verhaal gaat dat Jean-Baptiste Lully tijdens een concert zo hard op zijn voet sloeg dat hij aan koudvuur, waarmee de wond later besmet raakte, stierf. De staf werd tot ver in de negentiende eeuw gebruikt.

In het begin van de negentiende eeuw gebruikte componist en dirigent Ludwig Spohr een klein stokje om de maat aan te geven en halverwege deze eeuw was het dirigeerstokje ingeburgerd. Het was tevens een gewoonte dat componisten (Joseph Haydn, Ludwig van Beethoven) hun eigen stukken dirigeerden. Haydn deed dat vaak vanachter het klavecimbel, Beethoven stond voor het orkest. Andere componisten, zoals Weber, Franz Liszt, Sergej Rachmaninov, Spohr, Berlioz, Louis-Antoine Jullien en Mendelssohn dirigeerden ook werken van anderen.

Vanaf omstreeks 1850 werd dirigeren een beroep. Een grote dirigent die geen componist was, was Hans von Bülow. Andere grote dirigenten waren Gustav Mahler, Arthur Nikisch, Luigi Mancinelli en Arturo Toscanini. Tegen het eind van de negentiende eeuw was het vak van dirigent uitgegroeid tot artistiek leider van orkesten.

In de twintigste eeuw werd het vak verder ontwikkeld door grote dirigenten als Willem Mengelberg, Wilhelm Furtwängler, Herbert von Karajan, Leonard Bernstein en Bernard Haitink. In Wenen leidde Hans Swarowsky een generatie lang dirigenten als Claudio Abbado, Mariss Jansons, Lorin Maazel en Zubin Mehta op. Ook Franco Ferrara stond bekend als een uitstekend docent orkestdirectie bij wie velen het vak leerden. Tijdens het jaarlijkse zomerfestival van het Boston Symphony Orchestra te Tanglewood krijgen ook jonge dirigenten veel ruimte; wijlen Leonard Bernstein begeleidde er velen van hen, bijvoorbeeld Marin Alsop. In Nederland kunnen jonge dirigenten deelnemen aan het Kirill Kondrasjin-concours om ervaring op te doen. Een assistentschap bij een dirigent of orkest van wereldnaam heeft vele jonge dirigenten in hun carrière aanzienlijk geholpen.

Zie ook

• Lijst van dirigenten voor een lijst van beroemde orkestdirigenten
• Lijst van Nederlandse dirigenten voor een lijst van Nederlandse dirigenten
• Lijst van Belgische dirigenten voor een lijst van Belgische dirigenten