Cultuurfilosofie

Cultuurfilosofie is een vakgebied binnen de filosofie. De cultuurfilosofie bestudeert de mens in een door mensen veranderende maatschappij. Hierbij kan een cultuurfilosoof zich richten op verschillende vlakken:

• Nieuwe uitvindingen die het leven van mensen totaal veranderen (bijvoorbeeld Internet)
• Veranderingen binnen het arbeidsethos (bijvoorbeeld de opkomst van de lopende band)
• Veranderende normen en waarden (bijvoorbeeld vergelijkingen tussen waarden en normen van de Middeleeuwen en nu)

Visies van filosofen

Kant

Het idee dat de maatschappij door mensen veranderd kan worden ontstond tijdens de Verlichting in de 18e eeuw. De eerste cultuurfilosofische analyse werd gedaan door Immanuel Kant in zijn tekst Was ist Aufklärung? uit 1783. Kant wilde dat de mensen gestimuleerd moesten worden om de samenleving te moderniseren. Volgens Kant heeft de mens een innerlijke goedheid, die ervoor zorgt dat mensen de samenleving moreel goed zullen maken in de toekomst.

Hegel

Georg Hegel gelooft niet in het goede van de mens. Hij probeert de systematiek van een veranderende samenleving te doorgronden. Moderniteit wordt volgens hem veroorzaakt door het kapitalisme. In Das System der Bedürfnisse uit 1819 waarschuwt hij de mensen voor een toename van vrijheid die tot een totale vervreemding kan leiden, omdat mensen niet meer weten wat ze moeten doen met hun tijd. De modernisering van de economie zorgt ervoor dat mensen steeds minder hoeven te ploeteren om te overleven.

Marx

Karl Marx is een andere mening toegedaan. Marx denkt dat de modernisering van de economie ervoor zorgt dat mensen steeds meer gedwongen worden om de slaaf van de kapitalistische productiewijze te worden. Dat is zijn idee van vervreemding: de arbeider werkt, maar het eindproduct van zijn arbeid is hem vreemd en wordt hem uit handen genomen, waardoor een gevoel van sleur en zinloosheid ontstaat. Marx vermoedt dat de mensen onvermijdelijk in opstand zullen komen tegen het kapitalisme en er een socialistische samenleving tot stand zal komen, waarin mensen gestimuleerd worden door hun werk in plaats van uitgebuit. Dit wordt onder andere beschreven in Die entfremdete Arbeit uit 1844.

Nietzsche

Ook Friedrich Nietzsche had kritiek op het vooruitgangsdenken van Kant. Nietzsche dacht dat de mensheid ooit zal verdwijnen. Hij gelooft niet dat de mens een vrij handelend individu is. De mens wordt gedreven door onbewuste processen in het lichaam. Het bewustzijn is niet meer dan een verbindingsnet binnen een collectief van mensen, waarvan de taal de kern is.

Actualiteit

De vragen die gesteld worden in de cultuurfilosofie zijn nog altijd erg actueel, vooral door de tijdgebondenheid van sommige visies op de samenleving. Daarnaast zullen nieuwe uitvindingen voor nieuw denkmateriaal van dit onderdeel van de filosofie blijven zorgen.

Literatuur

• Libbrecht, Ulrich, Geen muren rond culturen, Davidsfonds, Leuven, 1995, ISBN 906152900x
• Lemaire, Ton, Over de waarde van kulturen (1976)