Incest

Een waarschuwingsbord met een hint (eveneens een waarschuwing) eronder, betreffend mensen als Fritzl, welke jarenlang zijn dochter opsloot in een ruimte in de kelder, en haar jarenlang seksueel misbruikte en zelfs kinderen bij haar verwekte. Zijn vrouw mocht nooit in de kelder komen.

Incest oftewel bloedschande is strikt genomen en van oudsher geslachtsgemeenschap tussen naaste bloedverwanten. Het woord komt van het Latijnse incastus, hetgeen "onkuis" betekent. Er bestaat tegenwoordig een zekere tendens om ook andere seksuele handelingen tussen dergelijke personen als incest te betitelen, en zelfs seksuele handelingen tussen pupillen en zorgbehoevenden enerzijds en personen die een opvoedende of verzorgende taak hebben anderzijds, maar geen bloedverwant zijn. In die zin gelden dus ook seksuele handelingen tussen een gehuwde man en zijn kind(eren), waarvan hij echter niet de biologische vader is, alsook tussen een ouder en een geadopteerd kind, als incestueus. Voor zover de incest wordt gepleegd met kinderen (pupillen), is er een overlap met pedoseksualiteit. Incest kan echter ook plaatsvinden tussen volwassenen met wederzijds goedvinden. Incest kan tot nakomelingen en zo tot inteelt leiden.

Opvattingen

In verschillende culturen en verschillende tijden wordt het begrip incest verschillend opgevat, met name wat betreft de graad van verwantschap, bij welke er van incest sprake kan zijn. Zo vindt Shakespeares Hamlet het incestueus als zijn moeder met de broer van zijn overleden vader trouwt, wat ons niet ongewoon meer voorkomt. Maar nog in de negentiende eeuw gold dit ook in Nederland als incest. Neef-nichthuwelijken komen in Nederland voor, vooral onder immigranten en worden niet als incest beschouwd. Een dergelijke huwelijkssluiting in Nederland behoeft wel toestemming van de overheid, omdat er een hogere kans op erfelijke aandoeningen bij het nageslacht bestaat.

In september 2009 heeft het Nederlandse kabinet naar buiten gebracht dat het huwelijken tussen neven en nichten wil verbieden, waarbij het vooral gaat om gedwongen huwelijken.

Incest en seksueel misbruik

Bij al dan niet incestueuze seksuele handelingen met kinderen, spreekt men, in Nederland, vaak van seksueel misbruik, omdat men ervan uitgaat, dat de volwassene dan misbruik maakt van zijn/haar mentaal, fysiek en/of positioneel overwicht op het kind. Onderzoeken hebben uitgewezen, dat dergelijke ervaringen schadelijk zijn voor de psychische en soms ook de lichamelijke ontwikkeling van een kind. Uit de Zedenalmanak van het Nederlandse ministerie van Justitie blijkt dat seksueel geweld en seksueel misbruik strafbaar zijn. Incest sec is dat niet, hoewel het in andere landen wel strafbaar is gesteld, met name wanneer deze tussen broer en zus plaatsvindt.

In de sociologie is gedurende de tweede helft van de 20ste eeuw veel onderzoek gedaan naar incest. Vader-dochterincest komt verreweg het meeste voor, gevolgd door incest in de tweede lijn als oom-nicht of stiefvader-stiefkind; broer-zus of moeder-zoonincest zijn zeldzaam. Sociale klasse speelt een beperkte rol; 'intellectuele' vaders zijn bijvoorbeeld vaker dader dan men misschien zou verwachten. De geslotenheid van het gezin is altijd een factor evenals de passieve rol van de moeder, die 'afwezig' is, wordt gedomineerd door de vader of van niets weet. Naar buiten toe staan gezinnen waarin incest voorkomt, vaak bekend als modelgezinnen. Bij de handhaving van de incestueuze relatie wordt sterk geappeleerd aan het taboe: de kinderen wordt verteld dat het 'niks ergs' is maar dat niemand ervan mag weten, òf wordt onder dwang verboden erover te praten. Zeker als het jonge kinderen betreft, komen zij daarom hoogstens pas op volwassen leeftijd met hun verhaal naar buiten. Verklaringen dat kinderen ook positieve ervaringen beleven aan een incestueze verhouding, kunnen mede hierdoor zelden betrouwbaar worden geacht, en dan nog alleen wanneer de machtsverhouding in evenwicht is (zoals mogelijk bij broer-zusterincest).

In 1985 werd in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken een groot onderzoek gehouden door de sociologe Nel Draijer, waaruit bleek dat 7% van de ondervraagde vrouwen te maken had gehad met ernstig en langdurig misbruik door naaste verwanten. De conclusies uit dit onderzoek zijn streng bekritiseerd door de Nederlandse historicus Han Israëls in zijn boek Heilige verontwaardiging. Een onderzoek naar de feministische visie op incest.

Een van de grootste incestschandalen ooit werd op 27 april 2008 bekend in Oostenrijk, toen de 73-jarige Josef Fritzl bekende zijn dochter 24 jaar lang te hebben opgesloten in een kelder en bij haar zeven kinderen te hebben verwekt.

Culturele perceptie

Zoals eerder gezegd is seksueel contact tussen broers en zussen in een aantal landen toegestaan en in een aantal landen strafbaar. Een huwelijk tussen (half)broer en (half)zus is in de meeste gevallen eveneens verboden. Bij kerkelijke huwelijken is een pauselijke dispensatie vereist wanneer nauwe verwanten met elkaar trouwen.

Vanwege het zogenaamde Westermarck-effect ontbreekt in de meeste gevallen de seksuele belangstelling tussen broers en zussen. Toch komt het soms voor dat een broer en een zus een seksuele relatie met elkaar krijgen. In veel gevallen betreft het een gebroken gezin of een broer en zus die voordien weinig contact met elkaar hadden. Zo deden bijvoorbeeld in 2007 Patrick Stübing en Susan Karolewski, broer en zus, een beroep op de Duitse wetgever om het incestverbod te herzien zodat zij met hun kinderen een gezin konden vormen.

Incest is, ook wanneer geen sprake is van misbruik, in de meeste samenlevingen een taboe. Daar waar het niet strafbaar is worden in de meeste gevallen degenen die erop betrapt worden door hun omgeving verstoten.

Toch is binnen de pornografie sprake van incestpornografie als apart subgenre, wellicht omdat het feit dat het taboe is het extra spannend maakt. De acteurs en modellen zijn meestal uiteraard geen familie van elkaar maar worden uiteraard wel zodanig geselecteerd dat ze voor elkaars familie kunnen doorgaan. Een uitzondering zijn de Tsjechische eeneiige tweelingbroers Jirka en Karel Bartok, die als acteurs in verschillende pornofilms hebben meegespeeld. In de pornofilm Double Czech (2000) komt een homoseksuele vrijpartij tussen de beide broers voor. Deze scène is in sommige versies weggelaten.

Incest en False Memory Syndrome

Sinds de grote aandacht eind jaren 80 van de vorige eeuw voor het verschijnsel incest, nam het aantal aangiften sterk toe. Dit is verklaarbaar door de toegenomen bewustwording bij slachtoffers en het ontstane begrip bij hulporganisaties en politie.

Er werden in deze ontwikkeling echter ook spectaculaire fouten gemaakt, zoals in het geval van de Bolderkar-affaire. Op een peuterspeelzaal in het Nederlandse Vlaardingen werd een later ondeugdelijk gebleken verhoormethode toegepast, naar aanleiding van een aanvankelijke verdenking van meervoudig kindermisbruik op de vermeende slachtoffertjes. De methode, waarbij in een bewust ontspannen, speelse omgeving poppen werden geïntroduceerd met duidelijke mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken, bleek niet zozeer het geheugen, maar veeleer de fantasie van de kinderen te stimuleren en de openlijk als daders van gruwelijke schanddaden betichte volwassenen bleken na een lange, voor alle partijen slopende rechtsgang uiteindelijk stuk voor stuk volmaakt onschuldig.

Inmiddels kwamen ook in de psychotherapie schrijnende gevallen aan het licht, met name waar het ging om incest op jeugdige leeftijd die later onbewijsbaar bleek. Getuigenissen van volwassenen bleken onbetrouwbaar of beïnvloed door technieken als hypnose; een omstandigheid die bekend werd als het zogenaamde False Memory Syndrome. Verschillende psychologen die hun cliënten op het spoor van incest hadden gezet, werden later geschorst. Op het probleem van zulk vervalst geheugen werd onder meer gewezen door de Amerikaanse onderzoeker Daniel L. Schacter.

Biologische gevolgen

Nakomelingen van een incestueuze relatie (inteelt genoemd), hebben een hogere kans op erfelijke aandoeningen doordat een dergelijke nakomeling een grotere kans heeft homozygoot te zijn voor een recessieve aandoening. Ook komen mentale ontwikkelingsstoornissen vaker voor bij kinderen uit een incestueuze relatie. Het risico op dergelijke aandoeningen is evenwel nog steeds niet erg groot. Andersom geldt wel dat consanguïniteit significant vaker wordt aangetroffen bij de ouders van personen met recessief erfelijke ziekten, al blijkt dit vaak pas achteraf na stamboomonderzoek.

Geschiedenis

In de klassieke oudheid waren incestueuze relaties bij koninklijke families niet ongewoon. Een voorbeeld waren de verschillende dynastieën van de farao's en met name bij de Helleense Ptolemaeën waren broer-zusterhuwelijken (met nakomelingen) schering en inslag. Onder invloed van het christendom verdween deze vorm van incest uit het openbare leven van de aristocratie. Neef-nichthuwelijken bleven wel bestaan.

Incest in de literatuur

Het klassieke voorbeeld is Koning Oedipus van Sophokles, waarin Oedipus onwetend met zijn eigen moeder trouwt. Een bewerking van dit stuk werd gemaakt door Harry Mulisch.

Eind 16e eeuw verscheen het toneelstuk 't Is Pity She's a Whore van John Ford over dit onderwerp.

In de 20ste eeuw schreef William Faulkner de roman The Sound and the Fury die het onderwerp behandelt. Hugo Claus liet zich door Faulkner inspireren in zijn debuutroman De Metsiers. Ook zijn toneelstuk Vrijdag heeft incest als onderwerp. Zeer bekend is Vladimir Nabokovs roman Lolita, waarin het overigens de stiefvader is die incest pleegt. Ook in John Irvings roman The Hotel New Hampshire speelt (broer-zus) incest een rol. Verder schreef Inez van Dullemen een indringend toneelstuk over incest, Schrijf me in het zand (1989).

Zie ook

• Kindermishandeling
• Seksueel misbruik
• Exitcounseling
• Inteelt
• Vrouwenhulpverlening

Externe links

• Zedenalmanak Ministerie van Justitie Nederland.
• Stichting Lotgenoten Incest Slachtoffers Nederland.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: