Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Bedreigde taal
Een bedreigde taal is een levende taal die nog maar door zo weinig mensen als moedertaal gesproken wordt, of waarvan het aantal moedertaalsprekers zo snel afneemt, dat zij binnen afzienbare termijn dreigt uit te sterven.
Oorzaken
In het algemeen zijn er drie oorzaken aan te wijzen waardoor een levende taal dreigt uit te sterven:
- Het uitsterven van de etnische groep die de taal spreekt.
- Gedwongen verschuiving: de sprekers wordt van bovenaf een andere taal opgelegd. Dit was veelal het geval tijdens de Europese kolonisaties.
- Vrijwillige verschuiving: de sprekers schakelen vrijwillig over op een andere (meestal in hetzelfde taalgebied dominante) taal. Iets dergelijks voltrekt zich momenteel in Ierland.
Criteria
Hoewel er geen officiële maatstaf is om te bepalen of een levende taal bedreigd is, zijn er drie criteria te onderscheiden die als uitgangspunt genomen kunnen worden:
- Het aantal in leven zijnde moedertaalsprekers en/of zij die de taal vloeiend spreken;
- De gemiddelde leeftijd van deze sprekers;
- Het percentage van de nieuwe generatie dat de taal nog als moedertaal, dan wel vloeiend leert.
Sommige talen, zoals in Indonesië, hebben tienduizenden moedertaalsprekers en zijn toch bedreigd, doordat de jongere generatie massaal overschakelt op het Standaard Indonesisch (of Maleisische varianten).
Daarentegen kan een taal met slechts honderd sprekers springlevend zijn, als dit de eerste taal van een gemeenschap is en zij ook door jongeren in die gemeenschap aanvaard en gesproken wordt. Een voorbeeld hiervan is het Andamanees.
Schaalverdeling
Op basis van de hierboven genoemde uitgangspunten en de uitzonderingen daarop kan een schaalverdeling gemaakt worden als maatstaf voor de ernst van de bedreiging van bepaalde talen. Schaal 1 betekent "onveilig". Vanaf schaal 2 is er echt sprake van een bedreigde taal. Een taal op schaal 5 is volledig uitgestorven.
- 1. Potentieel bedreigd
- Dit zijn talen met een relatief groot aantal moedertaalsprekers, ook onder jongeren. De taal is echter over het algemeen geen officiële (overheids) taal, en het gebruik ervan wordt van overheidswege weliswaar erkend maar niet of nauwelijks gestimuleerd. Voorbeelden zijn het Iers, Reto-Romaans, Wit-Russisch, Koerdisch, Yucateeks Maya en Baskisch. Hoewel al deze talen officieel worden erkend, is het aantal moedertaalsprekers de laatste honderd jaar sterk afgenomen of dreigt op korte termijn af te nemen. Ze worden meestal beschouwd als inferieur aan de in hetzelfde taalgebied dominante taal, of als weinig meer dan minderwaardige dialecten hiervan gezien. Ook wordt er vaak niet in onderwezen.
- 2. Bedreigd
- De taal wordt weliswaar nog doorgegeven aan jongere generaties, maar slechts in een klein gedeelte van een veel groter taalgebied. Voorbeelden zijn het West-Vlaams, Belgisch Limburgs, Oppersorbisch, Sardijns, Welsh, Romeyka en Aramees.
- 3. Ernstig bedreigd
- Enkele leden van de jongere generatie beheersen de taal nog, maar niet meer als hun moedertaal. Zij spreken de dominante taal in het betreffende taalgebied het beste. Voorbeelden zijn het Saterfries, Nedersorbisch en Bretons.
- 4. Bijna dood
- Naast eventueel een of enkele vreemde taalsprekers zijn er nog een paar oudere moedertaalsprekers over. Hun aantal is zo gering dat overleving van de taal zeer onwaarschijnlijk is. Voorbeelden zijn het Lijfs, dat volgens sommige bronnen zelfs al uitgestorven is, het Unserdeutsch, het Dyirbal. Deze taal heeft volgens bronnen nog ongeveer 5 moedertaalsprekers.
- 5. Dood
- Het Eyak is kort geleden uitgestorven. Andere voorbeelden zijn het Polabisch en Oebychs.
Bedreigde nationale taal
De meeste van de hierboven genoemde talen zijn streektalen, maar het Iers vormt in dit opzicht een geval apart. Hoewel dit de hoogst mogelijke status heeft als een van de officiële talen van Ierland, wordt het in toenemende mate bedreigd door het Engels.
UNESCO-indeling
UNESCO heeft in het document Language Vitality and Endangerment[1] een indeling gemaakt op basis van negen criteria. Een taal met het cijfer "0" is reeds uitgestorven (Extinct). De eerste vier categorieën betreffen met uitsterving bedreigde talen:
- Critically endangered
- Severely endangered
- Definitively endangered
- Unsafe
- Safe
De talen met cijfer 5 hebben de status "Safe" en zijn dus (momenteel althans) niet bedreigd. Van de circa 6900 talen die momenteel worden gesproken, zijn er 2498 die niet de status "Safe" hebben.[2]
"Reanimatie"
Sommige talen die reeds uitgestorven waren of waar uitsterven voor dreigt, wordt nieuw leven ingeblazen. De bekendste voorbeelden zijn het Cornisch en Hebreeuws.
Top tien minst gesproken talen[3]
10. Chamicuro
Volgens een studie uit 2008 zijn er nog maar 8 mensen die Chamicuro spreken.[4] De taal wordt in Peru gesproken door oudere mensen. De kinderen uit de regio spreken Spaans.
9. Dumi
Dumi is een ‘’Kiranti’’ taal. Dit betekent dat deze taal deel uitmaakt van de Tibeto-Birmese taalfamilie. Slechts acht mensen spreken nog Dumi. Er zijn wel veel boeken geschreven over de grammatica en syntaxis van deze taal.
8. Ongota/Birale
Deze taal loopt grote kans om te verdwijnen. Alleen nog zes oude mensen spreken Ongota in een klein dorpje op de westoever van de rivier de Weito, in Ethiopië. Aan de universiteit van Addis Abeba wordt onderzoek verricht naar Ongota.[5]
7. Liki
Bij de kust van Indonesië liggen de eilanden Sarmi en Jayapura Kabupaten. Daar spreken slechts vijf mensen Liki. In het verleden gebruikten alle kerkfunctionarissen uit deze regio het Liki.
6. Tanema
Op de Salomonseilanden spreken vier mensen Tanema. De meeste mensen die deze taal spraken, gebruiken nu het Piji of het Teanu, beide populaire talen in regio. Een paar werkwoorden in het Tanema: laro (zwemmen), la vamora (werken), en la munana (liggen).
5. Njerep
Het is een Bantoetaal uit Nigeria. De taal werd ooit gesproken in Kameroen. Bij Mambila zijn er nog vier mensen die het Njerep spreken. Verder spreken de meeste mensen het Ba of het Mvop.
4. Chemehuevi
Volgens optimistische schattingen kan men in het Mid-Westen van de Verenigde Staten nog drie mensen vinden die deze taal spreken. De Chemehuevi-stam bestaat nog wel, maar gebruikt haar taal nog nauwelijks. Hucip betekent oceaan en kaiv is berg.
3. Lemerig
Deze taal komt voor op Vanuatu, een eiland in de Stille Oceaan, 1800 kilometer van Australië. Er zijn nog twee mensen die Lemerig vloeiend spreken. De taal is opgebouwd uit vier verschillende dialecten die waarschijnlijk allemaal uitgestorven zijn.
2. Kaixana
Ooit spraken 200 mensen deze taal, in een dorp aan de rivier de Japura in Brazilië. Maar daarna kwamen de Portugese landverhuizers. Nu is er nog maar één persoon die Kaixana spreekt.
1. Taushiro
Het Taushiro is een isolaat. Het komt naar verluidt voor aan de rivier de Tigre in Peru. Daar is nog één mens die het Taushiro beheerst.
Zie ook
Externe link
- Endangered languages, UNESCO.
Bronnen, noten en/of referenties
|