Ballade (muziekvorm)

Troubadours zingen over de kruisvaart

Een ballade is oorspronkelijk een lied waarop gedanst werd. Het woord ballade komt uit het Italiaans en betekent letterlijk: dansen.
Een ballade kan ook een gedicht zijn, waarvan de vorm in de Middeleeuwen is ontstaan.
In dit lemma wordt de ballade als muziekvorm behandeld.

Ontwikkeling

In de 14^e en 15^e eeuw was de ballade een zeer geliefde liedvorm, bestaande uit afwisselend vers en refrein, dat door de troubadours en trouvères werd gezongen en gespeeld. Met de opname in de muziekkunst werd de ballade een van de meest geliefde muzikale vormen van die tijd.
Hieruit ontwikkelde zich later - in de 19^e eeuw - de 'ballade' als muziekvorm waarin het verhalende element belangrijk was. De betekenis van de ballade in die tijd is te verklaren door de ontwikkeling van een gelijknamig literair genre.
De ballade groeide uit tot een muziekstuk, geschreven op een verhalende tekst, meestal enigszins droefgeestig van karakter.

Liedkunst

<<<Robert Schumann op 30-jarige leeftijd ¹⁾

In de liedkunst werden en worden de ballades meestal in muziek voor zangstemmen en piano omgezet. De piano zorgt hierbij voor de illustratie door de soms droefgeestige stemmingen in tonen om te zetten.
Enkele bekende voorbeelden hiervan zijn:

o Franz Schubert : Der Erlkönig, op tekst van Johan Wolfgang von Goethe

o Carl Loewe : Der Zauberlehrling, op tekst van Johan Wolfgang von Goethe

o Robert Schumann : Nur wer die Sehnsucht kennt uit Wilhelm Meister van Johan Wolfgang von Goethe

o Johannes Brahms : Ballades opus 10 (Edward) op tekst van Johann Gottfried von Herder

o Hugo Wolf : Mörike-Lieder op tekst van Eduard Friedrich Mörike

Nur wer die Sehnsucht kennt Nur wer die Sehnsucht kennt, Weiß, was ich leide! Allein und abgetrennt Von aller freude, Seh’ ich ans Fimament Nach jener Seite Ach! Der mich liebt und kennt, Ist in der Weite. Es schwindelt mir, es brennt Mein Eingeweide. Nur wer die Sehnsucht kennt. Weiß, was ich leide!

Slechts die het verlangen kent Slechts die het verlangen kent, Weet wat ik lijd! Alleen en afgesneden Van alle vreugde, Kijk ik naar het firmament In die richting, Ach!, Die van mij houdt en mij kent , Is ver weg. Het is duizelingwekkend, het brandt In mijn binnenste, Slechts die het verlangen kent. Weet wat ik lijd!

Instrumentale ballade

Frédéric Chopin was de eerste componist die ballades voor piano schreef. Hij schreef ze tussen 1831 en 1842. De componisten Franz Liszt, Johannes Brahms en Edvard Grieg zouden zijn voorbeeld volgen. Ook Robert Schumann kon niet achterblijven.
Gabriel Fauré, schreef een ballade voor piano en orkest. Zijn tijdgenoot en vriendClaude Debussy maakte van ballades van François Villon muziek voor zangstem en piano (1910) die hij later ook arrangeerde voor orkest en zangstem.

• Ballade de Villon à s'Amye: Faulse beauté qui tant me couste cher -> Ballade voor zijn geliefde. Valse schoonheid die me zoveel kost.
• Ballade que Villon feit à la requeste de sa mére prier Nostre Dame: Dame du ciel, régente terrienne -> Ballade die Villon maakte op verzoek van zijn moeder, tot Onze Lieve Vrouw te bidden; de hemelse dame en aardse regentes.
• Ballade des femmes de Paris: ->Ballade van de dames uit vroeger tijden. Quoy qu’on tient belles langagières Florentines, Veniciennes, -> Zeg mij: waar, in welk ver domein,is Flora, die schoon van gezicht was?

Opera

Als een verdere ontwikkeling van de klavierballade, kan de opera- en de koorballade worden gezien.
De ballade-opera is een Engels operagenre, met zangspel en prozadialogen, dat zijn bloeitijd had tussen 1650 en 1750. De liederen van het zangspel waren veelal aangepaste volkswijsjes en andere bekende melodieën. De beroemdste ballade-opera was The Beggar's Opera van John Gay en Christopher Pepusch (1728). Deze opera was ook de inspiratiebron van Kurt Weill en Bertolt Brecht tot het creëren van de zo succesvolle Die Dreigroschenoper²⁾, met een geheel eigen stijl en met gemakkelijk in het gehoor liggende ballades, als: Die Moritat von Mackie Messer. Als de tekst hiervan wordt vergeleken met: Nur wer die Sehnsucht kennt, dan ligt daar een wereld van verschil tussen!
En dan de overbekende ballade: La donna è mobile ( De vrouw is wispelturig ) uit de opera Rigoletto van Guiseppe Verdi, die ver af staat van Senta's ballade; het lied van de Noorse zeelieden uit de derde akte: ("Steuermann laß die Wacht") uit de opera Der fliegende Holländer van Richard Wagner.

Die Moritat von Mackie Messer Und der Haifisch, der hat Zähne und die trägt er im Gesicht und Macheath, der hat ein Messer, doch das Messer sieht man nicht. An 'nem schönen blauen Sonntag Liegt ein toter Mann am Strand Und ein Mensch geht um die Ecke Den man Mackie Messer nennt Und Schmul Meier bleibt verschwunden Und so mancher reiche Mann Und sein Geld hat Mackie Messer Dem man nichts beweisen kann Jenny Towler ward gefunden Mit 'nem Messer in der Brust Und am Kai geht Mackie Messer Der von allem nichts gewußt Und das große Feuer in Soho Sieben Kinder und ein Greis - In der Menge Mackie Messer, den Man nicht fragt und der nichts weiss Und die minderjährige Witwe Deren Namen jeder weiss Wachte auf und war geschändet - Mackie, welches war dein Preis? Wachte auf und war geschändet - Mackie, welches war dein Preis?

De ballade van Mackie Messer En de haai, die heeft tanden Die hij draagt in zijn gezicht En Macheath, die heeft een mes, Maar dat mes, dat zie je niet. Op een mooie blauwe zondag Ligt een dode man op 't strand En een vent gaat net de hoek om, Die men Mackie Messer noemt. En "smoel" Meier blijft vermist En zo menig rijke man Maar hun geld heeft Mackie Messer, Die men niets bewijzen kan. Jenny Towler werd gevonden Met een mes in haar borst En langs de kade loopt Mackie Messer Die van alles geen weet heeft. En de grote brand in Soho Zeven kinderen en een oude man - In de menigte was Mackie Messer,die Men niets vraagt niet en die niets weet. En de minderjarige weduwe Haar naam kent iedereen, Werd wakker en was onteerd - Mackie, wat was je prijs? Werd wakker en was onteerd - Mackie, wat was je prijs?

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Zie ook:Ballade (dichtvorm)
• ¹⁾ Opmerking van Robert Schumann:: "Geen enkele afbeelding van mij is goed, behalve die van Kriehuber." Josef Kriehuber was een Oostenrijkse lithograaf en schilder.
• ²⁾ Die Dreigroschenoper van Kurt Weill en librettist Bertolt Brecht was enorm succesvol en wordt nog steeds gezien als een belangrijke doorbraak van het genre. De misdadiger Macheath ( Mackie Messer ) speelt de hoofdrol in de Londense onderwereld en stijgt in aanzien. Bertolt Brecht werd ook door de figuur François Villon sterk geïnspireerd bij het schrijven van de opera.
• Lotte Lenya zingt het lied Mackie Messer uit Die Dreigroschenoper op YouTube