Athos

Berg Athos (Grieks Όρος Άθως, letterlijk: Berg Αthos) is een schiereiland in het noordoosten van Griekenland, in de Griekse landstreek Macedonië. Het schiereiland wordt bestuurd door de semiautonome staat Autonome Monastieke Staat van de Heilige Berg. Athos valt buiten het btw-gebied van de Europese Unie en er worden dan ook geen belastingen geheven. Het schiereiland valt onder het Oecumenisch patriarchaat van Constantinopel (Istanboel). Het behoord echter wel tot Griekenland, maar dankt zijn bijzondere status aan een speciaal grondwetsartikel. Athos is een van de schiereilanden die verbonden zijn aan het grotere schiereiland Chalkidiki. De andere schiereilanden naast Athos zijn Kassandra en Sithonia. De mondaine badplaats Ouranoupolis vormt de grensplaats met Athos, met vlak aan de grens een natuurreservaat.

Athos is UNESCO-werelderfgoed. Het aantal bewoners is slechts bij benadering aan te geven, daar veel buitenlanders die er wonen niet de Griekse nationaliteit bezitten en er geen volkstellingen gehouden worden op Athos. Verder wisselt de populatie van de kloosters sterk, sommige monniken blijven er hun hele leven, anderen slecht een korte of langere periode.

Geografie

Athos ligt ten zuidoosten van Thessaloniki en ten zuidwesten van Kavála en het eiland Thasos. De hoofdstad en het bestuurlijke centrum van het schiereiland is Karyes, gelegen in het midden van Athos, en is in de 9e eeuw gesticht. Het schiereiland heeft een oppervlakte van 335,63 km² en is 45 km lang en 8 km breed. Op het zuidelijkste punt van het schiereiland bevindt zich de 2033 meter hoge berg Athos, waaraan het schiereiland zijn naam dankt.

Bereikbaarheid

Om op Athos toegelaten te worden dient men in bezit te zijn van een pelgrimsvisum (diamonitiria). Bezoekers kunnen het schiereiland alleen per schip bereiken. Aan de westkant gaat een kleine veerboot van Ouranopolis, wat aan de westkust van het noordelijk deel van het schiereiland ligt en geen deel uitmaakt van de monnikenrepubliek, naar de haven van Dafni. De veerboot legt onderweg aan bij verschillende kloosters. Vanaf Dafni vertrekken bussen naar Karyes. Aan de oostkant vertrekt men met de veerboot vanaf Ierissos. Alle bezoekers moeten beschikken over een speciaal vierdaags visum, een diamonitirion (Grieks: διαμονητήριον).

• Zie verder: Reizen naar Athos.

Ontstaan

De Byzantijnse keizer Constantijn IX Monomachos erkende Athos in 1046 als monnikenstaat, en vaardigde het voorschrift uit dat er geen ’baardlozen’, dus geen vrouwen of jongeren het schiereiland meer mochten betreden. Ook voor alle vrouwelijke dieren is Athos verboden gebied, uitgezonderd poezen en kippen. Katten worden namelijk gebruikt om de kloosters vrij van ongedierte te houden en de kippen zijn nodig voor de eierdooiers die gebruikt worden om iconen te schilderen. Er woonden toen al eeuwenlang monniken op Athos. Volgens de overleveringen zou Maria, de moeder van Christus, samen met de apostel Johannes op weg naar Cyprus zijn geweest toen een storm hen naar het schiereiland deed afdrijven. Eenmaal daar aangekomen zou zij de volgende woorden gesproken hebben: „Dit is voortaan mijn tuin en geen enkele andere vrouw zal hier ooit een voet zetten.” Een meer pragmatische visie is dat het voor de monniken een stuk makkelijker is zich geheel op hun devotie te richten zonder de aanwezigheid van vrouwen. Ook vrouwelijke dieren zoals koeien, geiten, paarden en lastdieren zouden hen te veel afhouden van hun religieuze verplichtingen.

Afwijkende tijd en kalender

Na de val van het Byzantijnse rijk in 1453, bleef men op Athos de juliaanse kalender gebruiken. Ook toen de Griekse staat in 1923 de gregoriaanse kalender in gebruik nam, hield men op Athos vast aan de vertrouwde juliaanse kalender. Hierdoor loopt Athos dertien dagen achter op de gregoriaanse kalender.

Ook wordt de Byzantijnse tijdsindeling op Athos aangehouden. Echte Byzantijnse uren variëren in lengte, omdat de tijd tussen zonsopgang en zonsondergang in twaalf wordt gedeeld. Maar omdat men gewone mechanische horloges gebruikt waarop een etmaal ingedeeld is in twaalf uren van dezelfde lengte, zet men deze bij zonsopgang of zonsondergang op 0 uur, en past dit elke maand eens aan. De uurtijd kan van klooster tot klooster ook verschillen naarmate het hoger op de berg of lager bij de zee ligt. In het noordoosten van het schiereiland staan de wijzers van de klok op twaalf uur bij zonsopgang. Aan de andere kant van Athos staat de klok op twaalf uur bij zonsondergang.

Bij zonsopgang worden de monniken in veel kloosters gewekt door een monnik die met een houten hamer op een tantalon (houten balk) slaat.

De kloosters en skites

De kloosters

Plattegrond van Oros Athos met locaties van de kloosters

Op het schiereiland wonen voornamelijk monniken, die hun leven volledig proberen te wijden aan God. De berg der stilte is voor hen de ideale plaats voor het leven in eenzaamheid en ascese. Vroeger woonden er soms tienduizenden monniken op en rond de berg. Behalve monniken wonen of verblijven er bouwvakkers, landarbeiders, politieagenten en onderzoekers.

Op Oros Athos bevinden zich twintig kloosters van de Orthodoxe Kerk. Ieder klooster heeft zijn eigen territorium. Er zijn niet alleen Grieks-orthodoxe kloosters, er is ook een Russisch-orthodox klooster, een Bulgaars-orthodox en een Servisch-orthodox klooster (Hilandar). Ook zijn er skitis, dependances van kloosters, waar monniken wonen. De kloosters waren vroeger alleen per schip of over smalle paden te bereiken, de laatste jaren zijn er (zand-)wegen aangelegd waarop gemotoriseerd verkeer rijdt. Dat heeft de natuur op het schiereiland geen goed gedaan. Oude pelgrimspaden raken overwoekerd.

Sommige kloosters zijn eeuwenoud, het laatste klooster is in de zestiende eeuw gesticht. Het oudste, nog bestaande klooster is het Megisti Lavra klooster.

Oros Athos staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO en krijgt ook subsidie van de EU, voor herstel- en restauratiewerkzaamheden. Naast de kloosters zijn er ook kleine geloofsgemeenschappen (skites) waar ook monniken leven. Verder leven er monniken als kluizenaar, soms in grotten of spelonken. De bekendste skite is Agia Anna, op de zuidwestkust.

De soevereine kloosters in volgorde van de Athonitische hiërarchie

• Het omliggende grondgebied van de kloosters vormt tevens de geografische indeling van Athos.

1. Het Megisti Lavra klooster, het grootste en oudste klooster op het schiereiland Athos.
2. Het Vatopedi klooster, gebouwd in de tweede helft van de 10e eeuw door drie monniken, Athanasius, Nicholas en Antonius,van Adrianople.
3. Het Iviron klooster
4. Het Hilandark klooster, een Servisch-orthodoxe klooster gesticht door de heilige St. Sava.
5. Het Dionysiou klooster
6. Het Koutouloumousiou klooster
7. Het Pantokratoros klooster
8. Het Xiropotamouk klooster
9. Het Zografou klooster
10. Het Dochiariou klooster
11. Het Karakalou klooster
12. Het Filotheou kloster
13. Het Simonopetra klooster, gesticht in de 13e eeuw door Simon van Athos.
14. Het Agiou-Pavlou klooster
15. Het Stavronitika klooster
16. Het Xenofontos klooster
17. Het Osiou-Grigoriou klooster
18. Het Esfigmenou klooster
19. Het Agiou-Panteleimonos klooster
20. Het Konstamonitou klooster

De skites

• Een σκήτη (skiti; meervoud σκήτες: skites) is een leef- en werkgemeenschap van orthodoxe monniken die bij een bepaald klooster hoort.

In vroegere tijden waren de skiti verschillend georganiseerd. Er waren cenobitische skiti en idioritmische skiti. Tegenwoordig zijn alle skites cenobitisch. Er zijn twaalf officiële skites, en sommige zijn zo groot als een dorp.

• Agia Anna Αγίας Άννας, behoort bij het Megisti Lavra klooster.
• Kafsokalyvíon of Agias Triados Καυσοκαλυβίων of Αγίας Τριάδος behoort bij het Megisti Lavra klooster.
• Timiou Prodromou Τιμίου Προδρόμου, behoort bij het Megisti Lavra klooster, Roemeens.
• Agiou Andrea Αγίου Ανδρέα, behoort bij het Vatopediou klooster. (Ook bekend als Saray (Σαράι)
• Agiou Dimitriou Αγίου Δημητρίου behoort bij het Vatopediou klooster.
• Timiou Prodromou Iviron Τιμίου Προδρόμου Ιβήρων behoort bij het Iviron klooster.
• Agiou Panteleimonos Αγίου Παντελεήμονος, behoort bij het Koutloumousiou klooster.
• Profiti Ilia Προφήτη Ηλία, behoort bij het Pantokratoros klooster.
• Nea Skitiof theotokou Νέα Σκήτη of Θεοτόκου, behoort bij het Agiou Pavlou klooster.
• Lakkoskiti of Agiou Dimitriou tou Lakkou Λακκοσκήτη of Αγίου Δημητρίου του Λάκκου, behoort bij het Agiou Pavlou klooster. (Roemeens)
• Evangelismou tis Theotokou Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, Behoort bij het Xenophontos klooster.
• Bogoroditsa Βογορόδιτσα, Богородица, behoort bij het Agiou Panteleimonos klooster. (Russisch)

Vrouwen op Athos

Ondanks het verbod zijn er terdege in de loop der jaren vrouwen op Athos geweest. In 2008 zijn vijf Moldaviërs, waarvan vier vrouwen en een man, per ongeluk op Athos terecht gekomen.
Verschillende vrouwelijke Europarlementariërs hebben tevergeefs zich beklaagd over het feit dat het verbod dat vrouwen Athos niet mogen betreden in strijd is met de Europese regelgeving.

Berg

Het schiereiland dankt zijn naam aan zijn berg ’Athos’, die staat op het zuidelijk deel van het schiereiland en een hoogte van 2.033 meter heeft. Volgens de Griekse mythologie is de berg ontstaan door een gevecht tussen Athos en Poseidon. Een van beiden wierp een enorme rots naar de ander, die op het schiereiland terechtkwam, wat de berg Athos vormde.

Vitruvius vermeldt een bijzonder voorstel van Dinocrates aan Alexander de Grote. De uit Rhodos afkomstige architect wilde de ganse berg omvormen tot de beeltenis van een man (Alexander), met in zijn linkerhand een uitgestrekte stad en in zijn rechterhand een grote schaal waarin alle bergstromen zich zouden verzamelen om vandaar in de zee te storten. Nog volgens Vitruvius was Alexander ingenomen met het plan maar zag hij ervan af omdat hij de grond niet vruchtbaar genoeg achtte om een stad te onderhouden.

Op de bergtop staat een kapel, een redelijk zware voettocht voert vanaf de waterkant naar boven en een groot deel van het jaar ligt er sneeuw op de top.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties Athos, de berg van de stilte   Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Mount Athos op Wikimedia Commons.

40°09′26″N, 24°19′35″E