Antifoon

Een antifoon is een vers dat gezongen wordt als inleiding op en ter afsluiting van een psalm tijdens de mis en het getijdengebed. Het woord antifoon is samengesteld uit de Griekse woorden anti, tegen, en phonos, stem.

Als de helften van een psalmvers of gehele verzen om en om worden uitgesproken of gezongen, noemt men dit antifonaal. In het Gregoriaans zingt een voorzanger de eerste woorden van de antifoon, waarna de andere zangers inzetten. Er zijn in de loop der eeuwen vele antifonen gecomponeerd. Een handschrift of muziekuitgave waarin antifonen zijn bijeengebracht, heet een antifonarium of antiphonale.

Een speciaal soort antifonen zijn de Maria-antifonen. Deze antifonen vormen zelfstandige gezangen, los van de psalmodie. In het getijdengebed worden de completen besloten met één van de vijf antifonen, naargelang het kerkelijk jaar. De vijf Maria-antifonen zijn Alma Redemptoris Mater, Ave Regina coelorum, Regina coeli, Sub Tuum Praesidium en het Salve regina. Tijdens de laatste week van de Advent worden in combinatie met het Magnificat de zeven zogeheten O-antifonen gezongen.

Ook hedendaagse componisten schrijven antifonen. De Nederlandse componist Gert Oost schreef antifonen voor het gehele psalter in de vertaling van Pieter Oussoren op basis van de Geneefse psalmmelodieën. Arvo Pärt maakte composities voor de O-antifonen. Kurt Bikkembergs schreef in opdracht van de Kurt Thomas Cursus in 2008 Antiphone voor gemengd koor.

Andere betekenissen

Ter gehoorbescherming worden wel (gele) schuim-oordopjes of watjes gebruikt, die men ook antifoons noemt.