Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Uniformitarianisme
Uniformitarianisme of actualisme of het actualiteitsprincipe is het principe, geldend binnen de geologie, dat stelt dat de aardse geschiedenis verklaard kan worden met dezelfde geologische processen als die we in het heden waarnemen. Dit betekent dat "geologische processen uniform zijn door de tijd heen", maar niet altijd met dezelfde kracht. Het principe geldt voor zowel de abiotische als de biotische wereld.
Geschiedenis van het begrip
De uitwerking van het principe wil zeggen dat de Aarde niet is ontstaan slechts door plotselinge veranderingen, zoals het tegenhangende catastrofisme stelt. Die opvatting gold in de begindagen van de geologie, in de 17e en 18e eeuw. Voor de opkomst van het catastrofisme werden opvattingen over de vorming van de aardlagen over het algemeen gebaseerd op Bijbelse verhalen als de zondvloed. Deze zogenaamde zondvloedgeologie is begin 19e eeuw nieuw leven ingeblazen onder bepaalde creationisten, maar is binnen de natuurwetenschappen niet meer geldend.
De Schotse geoloog James Hutton bewees in zijn Theory of the Earth in 1795 dat heuvels en bergen niet veranderen door plotselinge rampen, maar juist door graduele processen als sedimentatie en erosie. Hutton sloot echter incidentele gebeurtenissen als onderdeel van de geologie, zoals de aardbeving van Lissabon van 1755 niet uit; hij beschreef ze juist als onderdelen van cyclische en andere langdurige processen.
Huttons principe werd door de filosoof William Whewell (1794-1866) uniformitarianisme genoemd,[1] wat betreft de tijd een juiste term, maar omdat het opgevat kon worden alsof de Aarde uniform is verwarrend. Dat was expliciet niet wat Hutton ermee bedoeld had. Tegenwoordig wordt de naam uniformitarianisme dan ook vervangen door actualisme, een naam die veel meer Hutton's idee dat actuele processen de geologische geschiedenis van de aarde kunnen verklaren beschrijft. Zoals Hutton het zelf zei:
- We may look for the transactions of time past, in the present state of things upon the surface of this earth, and read the operations of an ancient date in those which are transacted under our eye.
- (We kunnen naar de gebeurtenissen in het verleden zoeken in tegenwoordige processen op het aardoppervlak, en we kunnen processen uit het verleden terugzien in gebeurtenissen die onder ons oog plaatsvinden.)
Tijdens Huttons leven kregen zijn ideeën maar weinig aandacht, mede omdat Hutton er een ingewikkelde en lastig volgbare schrijfstijl op nahield. Zijn vriend en tijdgenoot John Playfair (1748-1819), een Schots wiskundige, wist het uniformitarianisme wel onder de aandacht van geleerden te brengen met zijn boek Illustrations of the Huttonian Theory of the Earth (1802). De Engelse geoloog Charles Lyell (1797-1875) zou met zijn Principles of Geology (1830) het uniformitarianisme ook onder een algemeen publiek verspreiden.
Een bekende omschrijving van Huttons idee werd gegeven door de Schotse geoloog Archibald Geikie (1835-1924):
- The present is the key to the past
- (Het heden is de sleutel tot het verleden)
Tegenwoordig wordt de geschiedenis van de aarde beschouwd als een langzaam en geleidelijk proces, onderbroken door incidentele natuurrampen.
Bronnen
VoetnotenLiteratuur
Externe links |