Hebreeuws alfabet

Het Hebreeuwse alfabet is het alfabet dat gebruikt wordt voor het schrijven van het Hebreeuws, zowel het Modern Hebreeuws, een van de officiële talen van Israël, als het Tenachisch Hebreeuws (ook wel het Klassiek Hebreeuws). Ook het Jiddisch (een West-Germaanse taal) en soms ook het Ladino (Joods-Spaans) worden met het Hebreeuwse alfabet geschreven. Het Hebreeuws wordt geschreven van rechts naar links. Het Hebreeuwse woord voor alfabet is אלף-בית, uit te spreken als allef-beet, en bestaat uit de eerste twee letters de alef en de beet.

Hebreeuws

Medeklinkers

Sommige medeklinkers hebben twee vormen. In de tabel hieronder is de linkervorm de sluitletter die alleen gebruikt wordt aan het einde van een woord, dus aan de linkerkant van het woord. Deze vorm wordt ook wel sofiet genoemd, bijvoorbeeld kaf sofiet (ך).

Enkele medeklinkers hebben twee klanken: een harde plosief en een zachte fricatief. Als een letter een harde klank heeft, dan krijgt het vaak een puntje in het midden, een dagesj, die bij een zachte klank altijd ontbreekt. Soms wordt een zachte klank expliciet aangegeven met een streepje boven de letter, een rafee. Zulke letters hebben dus drie vormen: ב is zowel /b/ als /w/, met dagesj wordt het בּ /b/ en met rafee wordt het בֿ /v/.

Klinkers

Het Hebreeuwse alfabet kende oorspronkelijk geen klinkers. Later werden enkele medeklinkers ook gebruikt om klinkers mee aan te geven. Deze medeklinkers worden mater lectionis ("leesmoeders") genoemd. Tegenwoordig worden onder de letters soms kleine tekens (punten en strepen) neergezet voor de klinkers. Deze tekens heten nikud (נִקּוּד) en zijn bij de medeklinker gevoegd waar de klinker direct op volgt.

Hebreeuws alfabet Medeklinkers sluit- letter naam klank transliteratie getal א Alef /glottisslag/ ' 1 ב Bet /b/ /v/ b / v 2 ג Giemel /g/ g 3 ד Dalet /d/ d 4 ה Hee /h/ h 5 ו Waw /v/ /w/ v 6 ז Zajien /z/ z 7 ח Chet /x/ ch 8 ט Tet /t/ t 9 י Jod /j/ j 10 ך כ Kaf /k/ /x/ k / ch 20 ל Lamed /l/ l 30 ם מ Mem /m/ m 40 ן נ Noen /n/ n 50 ס Samech /s/ s 60 ע Ajien /keelklank/ ' 70 ף פ Pee /p/ /f/ p / f 80 ץ צ Tsaddie /ts/ ts 90 ק Koef /k/ k 100 ר Reesj /r/ r 200 ש Sjien /ʃ/ /s/ sj / s 300 ת Taw /t/ t 400		Hebreeuws alfabet Klinkers lang kort zéér kort klank transliteratie ָ ַ ֲ /a:/ /a/ /a'/ a / aa ֵ ֶ ֱ /e:/ /e/ /e'/ e / ee וֹ ָ ֳ /o:/ /o/ /o'/ o / oo וּ ֻ   /u:/ /u/ u / oe יִ ִ   /i:/ /i/ i / ie Door toevoeging van twee puntjes verticaal (sjwa) wordt de klinker zeer kort (chataf) gemaakt. De korte o en lange a hebben dezelfde nikud. Elke nikud heeft een naam: nikoed naam ְ sjwa ַ patach ֲ chataf patach ֶ segol ֱ chataf segol ָ kamats ֳ chataf kamats ִ chirik יִ chirik jod ֵ tseree ֻ koeboets וֹ cholam וּ sjoeroek
Medeklinkers met twee klanken letter klank dagesj klank rafee klank ב /b/ /v/ בּבּ /b/ בֿ /v/ כ /k/ /x/ כּכּ /k/ כֿ /x/ פ /p/ /f/ פּפּ /p/ פֿ /f/ letter klank sjin klank sin klank ש /ʃ/ /s/ שׁשׁ /ʃ/ שׂשׂ /s/		Mater lectionis: medeklinker als klinker letter naam klinker א Alef lang, meestal /a:/ ה Hee /a:/ /e:/ /e/ ו Vaw /u/ /o:/ י Jod /e:/ /e/ /i/

Jiddisch

Het Jiddisch gebruikt het Hebreeuwse alfabet in vereenvoudigde vorm: het heeft vrijwel geen diakritische tekens meer (zoals nikud, dagesj en rafee) en gebruikt slechts 22 medeklinkers. De Jiddische letternamen zijn soms net iets anders dan de Hebreeuwse.

Medeklinkers

Het Jiddisch heeft de Hebreeuwse medeklinkers vereenvoudigd. Het Hebreeuwse alfabet biedt meerdere letters voor één klank. De /s/ bijvoorbeeld, kan met vier verschillende letters geschreven worden (ש / שׂ / ס / ת). Vroeger stonden verschillende letters voor een net iets andere klanken, maar die onderlinge klankverschillen zijn inmiddels weggevallen. Minder klanken zijn overgebleven. Het Jiddisch koos voor elke klank één letter en maakte daarmee de overige letters overbodig. Alleen niet-Jiddische woorden van Semitische origine worden soms nog met de originele letters geschreven. Jiddische sprekers kunnen deze Hebreeuwse letters probleemloos lezen.

Jiddische letters in vergelijking met de Hebreeuwse letters

Jiddisch				Hebreeuws
sluit-	letter	klank	naam	naam	klank	sluit-	letter
	א	-	Schtoemer allef	Alef	/glottisslag/		א
			Bejs	Beet	/b/		בּ
	ב	/b/	Beis	Beet / Weet	/b/ /w/		ב
			Weis	Weet	/w/		בֿ
	װ	/v/	Tswei woffen
	ו	/u:/ klinker	Wow	Waw	/w/		ו
	ג	/g/	Gimmel	Giemel	/g/		ג
	ד	/d/	Dalled	Dallet	/d/		ד
	ה	/h/	Hei	Hee	/h/		ה
			Hej	Hee	/h/		הּ
			Ches	Chet	/x/		ח
ך	כ	/x/	Chof / Kof	Chaf / Kaf	/x/ /k/	ך	כ
			Kof	Kaf	/k/		כּ
	ק	/k/	Koef	Kof	/k/		ק
	י	/j/	Joet	Jod/Joed	/j/ /i/		י
	ל	/l/	Lammed	Lammed	/l/		ל
ם	מ	/m/	Mem	Mem	/m/	ם	מ
ן	נ	/n/	Noen	Noen	/n/	ן	נ
	ע	/e/	Ajen	Ajien	/keelklank/		ע
פּ	פּ	/p/	Pei	Pee	/p/	ףּ	פּ
			Pei	Pee / Fee	/p/ /f/	ף	פ
ף	פֿ	/f/	Fei	Fee	/f/	ף	פֿ
ץ	צ	/ts/	Tsaddik	Tsaddie/Tsaddiek	/ts/	ץ	צ
	ר	/r/	Reisj	Reesj	/r/		ר
	ז	/z/	Zajen	Zajien	/z/		ז
	זש	/ʒ/	Zajen sjin
	ש	/ʃ/	Sjien / Sien	Sjien / Sien	/ʃ/ /s/		ש
			Sjien/Sjin	Sjien	/ʃ/		שׁ
			Sien/Sin	Sien	/s/		שׂ
	ס	/s/	Sammech	Sammech	/s/		ס
		/s/	Sof	Thaw	/t'/		ת
			Tof	Taw	/t/		תּ
	ט	/t/	Tes	Tet	/t/		ט
legenda
Jiddisch				Hebreeuws
niet Jiddisch, zie Hebreeuws				Hebreeuws, maar niet Jiddisch
Noot: In deze tabel staan de letters niet helemaal in alfabetische volgorde. Sommige letters zijn verschoven om gelijke klanken naast elkaar te zetten.

Klinkers

Het grootste verschil tussen het Jiddische gebruik van het alfabet en het klassieke Hebreeuwse gebruik zit 'm in de klinkers. In het Jiddisch zijn de klinkers zelfstandige letters geworden. Ze zijn afgeleid van de nikud maar worden niet langer geschreven als de klinkertekentjes onder of boven de medeklinkerletters. De volgende tabel vervangt de Hebreeuwse klinkertabel:

Jiddische letters
Klinkers

letter	naam	klank	YIVO	opmerking
אָ	Kamats allef	/o:/	o	afgeleid van de alef met kamats
אַ	Pasech allef	/a:/	a	afgeleid van de alef met patach
ײַ	Pasech tsvej joedn	/a:j/	aj	afgeleid van patach jod jod ("jaaj")
יִ	Chirik joed	/i:/	i	mag eenvoudiger geschreven worden als joed י tenzij er een klinker naast staat of een andere joed
י	Joed	/j/	j	is /y/ naast een klinker, en anders /i:/
ײ	Tswei joetten	/e:j/	ej
ו	Wof	/u:/	oe
װ	Tswei woffen	/v/	v
ױ	Wof joed	/oj/	oj
Ter voorkoming van verwarring van de laatste zes tekens gelden de volgende drie regels:
וּ	Meloepm wof	In wof wof wordt een dagesj als scheidingsteken aan de eerste wof toegevoegd om onderscheid te maken tussen וּו voor /uu/ en װ voor /w/
		In wof joed wordt een dagesj als scheidingsteken aan de wof toegevoegd om onderscheid te maken tussen וּי voor /oej/ en ױ voor /oj/
יִ	Chirik joed	mag niet naast een klinker vereenvoudigd worden tot joed י om het onderscheid te bewaren tussen bijvoorbeeld ײ voor /ey/ en ייִ voor /yi:/
א	Sjtoemer allef	is medeklinker en wordt niet uitgesproken; als een woord met een klinker moet beginnen, dan wordt het voorafgegaan door de sjtoemer allef (zoals met de oude nikud-klinkers, moeten ook Jiddische klinkers gedragen worden door een medeklinker)

Vaak mag men, als men wil, de letters vereenvoudigen - al lijkt dat op het eerste gezicht tegen de regels. De chirik joed in het woord "jidisj" (ייִדיש) mag als joed (יידיש) worden geschreven omdat hier toch geen misverstand kan ontstaan tussen de beginletters ייִ en de ײ voor /ey/. Voor "iedisj" had het woord moeten beginnen met een allef (איידיש). Verder wordt /uv/ dus als וּװ geschreven en uit gewoonte schrijft men ook װוּ voor /woe/, zelfs als er geen wof meer volgt.

Unicode

Het Hebreeuwse alfabet staat in Unicode in het blok van U+0590 tot en met U+05FF, en het blok van U+FB1D tot en met U+FB40. Het bevat letters, ligaturen, zowel losse als met letters gecombineerde diakritische tekens (nikud en teamim) en interpunctie.

Unicode-tabel

	...0	...1	...2	...3	...4	...5	...6	...7	...8	...9	...A	...B	...C	...D	...E	...F
&#x059		֑	֒	֓	֔	֕	֖	֗	֘	֙	֚	֛	֜	֝	֞	֟
&#x05A	֠	֡	֢	֣	֤	֥	֦	֧	֨	֩	֪	֫	֬	֭	֮	֯
&#x05B	ְ	ֱ	ֲ	ֳ	ִ	ֵ	ֶ	ַ	ָ	ֹ	ֺ	ֻ	ּ	ֽ	־	ֿ
&#x05C	׀	ׁ	ׂ	׃	ׄ	ׅ	׆	ׇ
&#x05D	א	ב	ג	ד	ה	ו	ז	ח	ט	י	ך	כ	ל	ם	מ	ן
&#x05E	נ	ס	ע	ף	פ	ץ	צ	ק	ר	ש	ת
&#x05F	װ	ױ	ײ	׳	״	׵
&#xFB1														יִ	ﬞ	ײַ
&#xFB2	ﬠ	ﬡ	ﬢ	ﬣ	ﬤ	ﬥ	ﬦ	ﬧ	ﬨ	﬩	שׁ	שׂ	שּׁ	שּׂ	אַ	אָ
&#xFB3	אּ	בּ	גּ	דּ	הּ	וּ	זּ		טּ	יּ	ךּ	כּ	לּ		מּ
&#xFB4	נּ	סּ		ףּ	פּ		צּ	קּ	רּ	שּ	תּ	וֹ	בֿ	כֿ	פֿ	ﭏ

Zie ook

• Hebreeuwse cijfers - voor het Hebreeuwse getalsysteem
• Teamim - toontekens die aangeven hoe bijbelverzen moeten worden gezongen
• Masoreten - de geleerden die de Bijbelse teksten voorzagen van klinker- en voordrachttekens (nikud en teamim)
• Fenicisch alfabet - het alfabet waar het Hebreeuwse alfabet van is afgeleid
• Grieks alfabet - voor een vergelijking tussen het Griekse, Hebreeuwse en Arabische alfabet, en Egyptische hiërogliefen

Externe link

• Hebreeuwse schrijfletters en leesoefeningen

Jiddisch

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Hebreeuws alfabet op Wikimedia Commons.