Archeologie in Nederland

Archeologie als wetenschap bestaat in Nederland sinds 1818 toen bij Koninklijk Besluit mr. dr. C.J.C. Reuvens (1793-1835) werd aangesteld als buitengewoon hoogleraar in de archeologie aan de Rijksuniversiteit Leiden. Reuvens was daarnaast belast met de oprichting van een groot nationaal museum van oudheden, het huidige Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. De archeologie richt zich met name op de stoffelijke nalatenschap van samenlevingen in het verleden.

Opleiding

Archeologie is een universitaire opleiding waarvoor een vwo-diploma is vereist of een ander diploma dat toegang geeft tot een universiteit. De opleiding duurt gemiddeld vijf jaar en wordt momenteel aangeboden door vier universiteiten:

• de Universiteit Leiden, Faculteit der Archeologie (de enige archeologische faculteit in Nederland)
• de Rijksuniversiteit Groningen, Groninger Instituut voor Archeologie (GIA)
• de Universiteit van Amsterdam, Amsterdams Archeologisch Centrum (AAC)
• de Vrije Universiteit Amsterdam, Archeologisch Centrum Vrije Universiteit (ACVU)

Afstudeerrichtingen

Er zijn binnen de studie archeologie de volgende afstudeerrichtingen en specialisaties mogelijk (verschillend per universiteit):

• Prehistorische archeologie (specialisaties: Paleolithicum, Prehistorie van Noordwest-Europa);
• Klassieke archeologie (Aegeïsch gebied, Klassiek Griekenland, Etrusken, Rome, vroeg-christelijke archeologie en latere ontwikkelingen in het Middellandse Zeegebied;
• Provinciaal-Romeinse archeologie (Noordwest-Europa in de Romeinse tijd)
• Archeologie van de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd (Noordwest-Europa; overzeese gebiedsdelen)
• Archeologie van het Nabije Oosten (Anatolië, Mesopotamië, Levant/Palestina, Egypte);
• Archeologie van Azië (Zuid- en Zuidoost-Azië, Oost-Azië);
• Archeologie van Indiaans Amerika (Meso-Amerika, Caraïbisch gebied, e.a.); en sinds kort
• Science-based archaeology (Archeobotanie, Archeozoölogie, Fysische antropologie, materiële cultuur: lithica/keramiek).
• Geoarcheologie (Archaeometry, Landscape archaeology).
• Archeologische monumentenzorg/Erfgoedstudies

Wetenschappelijke instellingen, overheid en bedrijfsleven

Buiten de universiteiten met hun archeologische instituten verrichten instellingen als het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden veel onafhankelijke archeologisch onderzoek. Daarnaast bestaat de Nederlandse archeologie uit:

• De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en de staatssecretaris van Cultuur zijn politiek verantwoordelijk voor het archeologisch erfgoed in Nederland.

Het archeologische erfgoed van Nederland is wettelijk beschermd en geregeld in de Monumentenwet 1988 paragraaf 5. Een wetswijziging is doorgevoerd naar het model van het Europees Verdrag inzake de bescherming van het Archeologische Erfgoed (kortweg Verdrag van Malta), dat in 1992 in Valletta werd ondertekend.

• De rijksoverheid: de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) te Amersfoort omvatte het kenniscentrum (Archis) en was tot 1 november 2006 het bevoegd gezag voor de bescherming van archeologische monumenten. Op die datum is de ROB formeel opgegaan in de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, de tegenwoordige Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De RCE verstrekt informatie, toetst beleid en adviseert op het gebied van onder meer archeologie. Bijvoorbeeld in relatie tot de ruimtelijke ordening.
• De provinciale overheid: de provinciale overheden zien toe op de instandhouding van archeologische waarden in de ruimtelijke ordening (diverse toetsingsinstrumenten). Zij maken archeologische waardenkaarten.
• De gemeenten: 37 (vooral stedelijke) gemeenten hebben de beschikking over een gemeentelijke archeologische dienst die zowel gemeentelijk archeologisch beleid uitvoeren als archeologisch noodonderzoek (laten) uitvoeren. Deze gemeenten zijn verenigd in het Convent van Gemeentelijke Archeologen (CGA).
• De bedrijven: steeds meer archeologische bedrijven, 'all round' en/of gespecialiseerd, uitvoerend en/of adviserend begeven zich op de archeologische markt. Alleen gecertificeerde bedrijven (werkend volgens de richtlijnen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) mogen aan de markt deelnemen teneinde verschraling van het vakgebied en versnippering van kennis tegen te gaan. Veel archeologische bedrijven hebben zich verenigd in de Vereniging Ondernemers in Archeologie (VOiA) en veel gravende bedrijven in de Nederlandse Vereniging van Archeologische Opgravingsbedrijven (NVAO). Het Archeologisch Diensten Centrum en RAAP Archeologisch Adviesbureau zijn de marktleiders in Nederland.

De Erfgoedinspectie ziet toe op naleving van de richtlijnen. Het College voor de Archeologische Kwaliteit (CVAK) stelt de richtlijnen, in de vorm van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, op en wijzigt deze na evaluatie met het veld. Dit college is in 2005 ondergebracht bij de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB).

Als archeologische belangenbehartiger of koepel bestaat de Stichting voor de Nederlandse Archeologie (SNA). Archeologen hebben twee eigen beroepsverenigingen, de Nederlandse Vereniging van Archeologen (NVvA) en de Belangenvereniging van Academici in de archeologie (BVA).

Archeologische Werkgemeenschap

Het grootste deel van de vrijwillige archeologiebeoefenaars in Nederland hebben zich verenigd binnen de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland (AWN). Meer dan 2.200 mensen zijn lid van deze werkgemeenschap die onderverdeeld is in 23 afdelingen die vrijwel het gehele grondgebied van Nederland bestrijken. De AWN bestaat sinds 1951 en bestaat uit vrijwilligers (een andere benaming is amateur-archeologen) die opkomen voor de archeologische belangen in stad, dorp en streek. Dit doet zij onder meer door het aankaarten bij gemeenten, provincies en rijksdienst van misstanden, door het geven van opleidingen (deskundigheidsbevordering), het onderhouden van contacten met de (lokale) media en het verrichten van onderzoek. Leden van de AWN onderschrijven de ethische code van de vereniging, waarmee zij zich verplichten te handelen naar de vigerende wet- en regelgeving en daar waar mogelijk bij te dragen aan de kennisvermeerdering en -verspreiding met betrekking tot de Nederlandse archeologie. De werkgemeenschap geeft sinds 1951 het blad over archeologie 'Westerheem' uit. De website van de AWN is: www.awn-archeologie.nl.

Bekende Nederlandse archeologen

• Frédéric Bastet
• Roel Brandt
• Alexander Willem Byvanck
• Albert van Giffen
• Jan Hendrik Holwerda
• Caspar Reuvens

Externe link

• Officiële website Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN)
• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed