Journalistiek

Journalistiek is te omschrijven als het beroepsmatig verzamelen van meestal nieuwe of actuele gegevens, ze bewerken en met enige regelmaat publiceren voor het publiek in het algemeen of voor bepaalde publieksgroepen. Daarbij gaat het om gegevens die van meestal algemeen belang zijn, waarbij met name onderwerpen als politiek, economie en veiligheid worden gevolgd, benevens plotselinge sterk negatieve en in mindere mate positieve verschijnselen (bijvoorbeeld ongelukken).

Definitie

Een journalistiek bericht dient in eerste instantie antwoord te geven op de vragen wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe (de vijf W's).

Er bestaan twee belangrijke vormen van journalistiek: zo neutraal en objectief mogelijk doorgeven, of juist duidelijk voorzien van commentaar.

Er bestaan overigens verschillende andere definities van de journalistiek. Bijvoorbeeld: Journalistiek bedrijven betekent zich bezig houden met het bijeenbrengen, verzenden, verspreiden, becommentariëren van nieuws en inlichtingen en met het beschrijven van gebeurtenissen. Het publiceren hiervan gebeurt in diverse media.

Vrij beroep, persvrijheid, objectiviteit, beperkingen

Journalistiek wordt gezien als een vrij beroep, dat wil zeggen dat er door de overheden in veel westerse landen formeel geen beperking aan de uitoefening ervan wordt opgelegd, ook niet door eisen aan de beroepsbeoefenaren.

In Nederland, België en Suriname is dat formeel het geval, iedereen kan zich er journalist noemen en journalistiek bedrijven.

Persvrijheid, de vrijheid om journalistiek te bedrijven en te publiceren, is een onmisbare factor voor een goede werking van de journalistiek. Deze factor is in de meeste westerse landen gegarandeerd in de grondwet, zoals dat in Nederland en België het geval is.

Objectiviteit is een andere, en deze hangt sterk samen met economische onafhankelijkheid en de mogelijkheid tot het behoud van pluriformiteit van de pers. Objectiviteit moet controleerbaar zijn voor de lezers, luisteraars of kijkers. Dat wil zeggen dat de betrokken journalisten zich uitdrukkelijk conformeren aan een objectief uitgangspunt, of dat een niet-objectief uitgangspunt van een medium openlijk bekend is en niet verhuld wordt.

De journalistiek kent ook duidelijke beperkingen. Deze zijn onder meer:

• de kwaliteit van de journalisten en hun eventuele opleidingen
• de kwaliteit van de media (volledigheid, objectiviteit, snelheid, accuratesse)
• de (overheids)voorwaarden in het land waar journalisten werken
• de behoefte van het publiek aan nieuws (deze behoefte zou, volgens sommigen, de laatste jaren sterk afgenomen zijn door de groei van de zogenaamde 'genotscultuur' en de bijbehorende ontlezing
• de bereidheid van het publiek om kritische informatie op te nemen
• (vrijwillige) journalistieke gedragscodes (zoals de code van Bordeaux)
• klachtenregelingen bij media ( ombudslieden) of daarbuiten (Raad voor de journalistiek of rechtbanken)
• de fysieke omstandigheden (in grote landen is het bijvoorbeeld soms onmogelijk snel ter plaatste te geraken)
• de economische omstandigheden (in Nederland en België bijvoorbeeld krimpen lokale dagbladen in door relatief hoge kosten en ontlezing)
• Pre-publication legislation (met veel geld en advocaten de publicatie van een artikel of boek aanvechten omdat het de belangen van iemand zou schenden. (Zo wordt de publicatie van het boek over de moord op Dulcie September in Zuid-Afrika en Frankrijk bemoeilijkt).

Maatschappelijke functie

De journalistiek wordt vaak gezien als de vierde macht in een (democratische) staat, naast de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht (trias politica). Van belang is dan ook voor een goede werking dat de journalistiek net als deze andere machten onafhankelijk daarvan kan opereren.

Journalistiek in de huidige zin van het woord ontstond in de 17de eeuw met de opkomst van de handel en de noodzaak tot actuele informatie daarover. Zij heeft intussen maatschappelijke erkenning verworven in het vergaren en verbreiden van meestal nieuwe informatie voor het publiek, zowel als het duiden en becommentariëren daarvan. Die maatschappelijke functie is ook goed uit het ontstaan van kranten in de Nederlanden in de Gouden Eeuw, de eerste ter wereld met die naam, af te lezen: hoe breder en objectiever de informatie, hoe succesvoller de krant was.

In de 21ste eeuw is in de westerse wereld de opvatting algemeen geworden, dat journalistiek onmisbaar is voor het functioneren van de maatschappij, en deels voor het doorlopend kritisch volgen van en vrij berichten over elke vorm van macht, of deze nu politiek, financieel of economisch, militair of fysiek is. een treffend voorbeeld daarvan is het Watergate-schandaal, waarbij leden van de conservatieve partij en CIA-leden werden opgepakt toen ze inbraken in een campagnebureau van de democratische partij. De affaire werd door de journalisten Bob Woodward en Carl Bernstein aan de kaak werd gesteld in hun krant, de Washington Post. Uiteindelijk leidde dit tot het aftreden van de toenmalige president Nixon.

De journalistiek levert ook problemen op, zoals blijkt uit de wijze waarop schandaal-bladen zoals Story, of de Duitse Bildzeitung (de grootste krant van Europa) of de Britse The Sun omgaan met hun vrijheid, en daarbij volkomen verzonnen of zeer ongefundeerde verhalen publiceren, die voor de betrokkenen zeer schadelijk kunnen zijn. Dit soort problemen wordt enigszins beperkt door bijvoorbeeld in Nederland en België de Raad voor de Journalistiek of door wetgeving tegen laster en smaad.

Genres

De journalistiek kent los van media diverse genres, waarvan weer allerlei mengvormen bestaan. De voornaamste:

• het nieuwsbericht of de nieuwsfoto
• het vraaggesprek of de portretfoto
• het commentaar
• de column
• het achtergrondverhaal
• de reportage of de foto- of videoreportage
• het essay of het fotoessay
• het boek
• de documentaire
• het weblog

Media

De journalistiek kan zich bedienen van diverse uitgavenvormen (media). Traditioneel zijn dat kranten, die regelmatig of zelfs dagelijks verschijnen en zich nadrukkelijk tot doel stellen zonder nevendoel alleen voor het publiek nuttig geachte informatie te vergaren en te publiceren. De simpelste, goedkoopste en snelste is tegenwoordig het weblog - een dagboek-achtige webpagina met een gestandaardiseerde opmaak en minimale functionaliteit.

Een korte opsomming van beschikbare media:

• boden: het oudste middel: lage toegangsdrempel; mondelinge overdracht, nog steeds in gebruik, bijvoorbeeld in sommige arme landen maar ook moderne, westerse landen
• rondzendbrieven: zeer lage toegangsdrempel, een zeer oud middel, reeds in de oudheid, onder de Grieken en Romeinen, en door bijvoorbeeld de apostelen gebruikt
• kranten: middelhoge toegangsdrempel; ontstonden na de uitvinding van de drukpers (China en Korea, 6de tot 8ste eeuw). De eerste regelmatige kranten ter wereld verschenen in Amsterdam in de Gouden Eeuw en bevatten voornamelijk handelsnieuws; de beperking schuilt tegenwoordig in de productietijd van minimaal 12 uur en de ingewikkelde distributie;
• tijdschriften: door kleurendruk en specialisatie vaak een hogere toegangsdrempel van kranten; hebben een productietijd vanaf meestal 48 uur en dus meer geschikt voor achtergronden en analyses
• boeken: zeer oud middel, met een zeer hoge toegangsdrempel; meestal alleen gebruikt voor achtergrond en analyse (die op zichzelf weer nieuws kan zijn)
• radio: middelhoge toegangsdrempel, ontstond begin 20e eeuw, heeft als voordeel de snelheid van distributie en de veel geringere productietijd; maar kan geen beeld tonen;
• televisie: zeer hoge toegangsdrempel, is meestal traag, maar kan ook snel zijn (bij live uitzendingen bijvoorbeeld), en vereist een uitgebreide organsiatorische voorbereiding en technische kennis en voorzieningen (die vaak in de handen van de overheid zijn)
• website of weblog: zeer lage toegangsdrempel, kunnen snel zijn, kunnen eenvoudig zijn, maar zijn vaak niet te beoordelen op de kwaliteit en herkomst van hun informatie.

Beroep

In het journalistieke beroep bestaan diverse taken. De voornaamste zijn:

• de organisatie van het journalistieke proces: dit wordt gedaan door uitgevers en hoofdredacteuren en andere redactionele leiders
• opdiepen van gegevens - vooral werk voor verslaggevers en onderzoeksjournalisten, meestal verbonden aan grotere organisaties zoals dagbladen of persbureaus
• duiden van gegevens: gebeurt meestal door redacties
• bewerking van gegevens: 'rauwe' informatie is meestal niet geschikt voor publieke consumptie, bijvoorbeeld in Nederland de jaarlijkse miljoenennota met de staatsbegroting voor het volgende jaar
• publicatie van de bewerkte informatie, meestal door redacties, maar sinds de komst van websites is het weer mogelijk voor individuele journalisten om simpel en goedkoop te publiceren.

Opleidingen

    Zie ook: Zie hiervoor de sectie Opleiding in het artikel Journalist.

Problemen

De journalistiek heeft in de hele wereld te maken met beperkingen van de persvrijheid, en beperkingen in het vrij uitoefenen van het beroep journalist. Daarnaast zijn er economische beperkingen, zoals concentraties van media binnen één bedrijf. Hiervoor bestaan in verschillende landen weer wettelijke regels, gericht op het behoud van de journalistieke pluriformiteit. Over de efficiëntie daarvan wordt getwist. In Nederland en België bijvoorbeeld is het verschijnsel van 'one paper city'(een plaats of regio die nog slechts door één medium van informatie en nieuws wordt voorzien) sterk opgekomen, onder invloed van economische omstandigheden. In sommige gevallen maken lokale radiozenders of websites dit weer enigszins goed.

Zie ook

• Journalist
• Fonds bijzondere journalistieke projecten