Boete

Het voldoen van een boete oftewel bekeuring is in het algemeen het inlossen van een bepaalde schuld die ontstaan is door een verkeerde handeling. Die verkeerde handeling heeft een andere partij benadeeld. Degene die de verkeerde handeling verrichtte moet boete "doen", een bepaalde handeling verrichten om de verkeerde handeling te compenseren, met het oog op de benadeelde andere partij. Van oudsher bestond ook de mogelijkheid bloedwraak af te kopen met een zoengeld. Boete is een vorm van vergelding.

Nederland

Strafrecht

In het dagelijkse spraakgebruik is een boete meestal een geldbedrag dat de schuldige partij aan de overheid moet betalen, die namens alle burgers optreedt ter bescherming van de wet. Als iemand de wet overtreedt, benadeelt die persoon daarmee de andere burgers (overtreedt de wet). De overheid zorgt dan dat de overtreder beboet wordt. Het geldbedrag komt de overheid en daarmee alle inwoners van de staat (is de gedachte) ten goede. In Vlaanderen spreekt men in dat opzicht van een boete als een patrimoniale straf.

De strafwet spreekt van een boete, die in een strafproces ook daadwerkelijk door de rechter zal worden opgelegd. Meestal blijft het echter bij een transactievoorstel: het Openbaar Ministerie of de politie biedt aan de eventuele rechtszaak tegen een bepaald bedrag te schikken. Wie die 'boete' niet kan of wil betalen, zal zich uiteindelijk voor een rechtbank moeten verantwoorden. Het kan zijn dat de openbare aanklager daar een hogere boete eist, maar tegelijkertijd kan de rechter de verdachte vrij spreken van hetgeen hem of haar ten laste wordt gelegd. In dat geval wordt er geen boete op gelegd.

Indien een door het openbaar ministerie of de politie gedaan transactievoorstel wordt geaccepteerd, is daarmee de zaak voor het OM afgedaan. Heeft de transactie betrekking op een misdrijf, dan wordt deze op het strafblad genoteerd. Dat geldt ook wanneer de rechter een boete oplegt voor een misdrijf. Bij overtredingen wordt de transactie of de door de rechter opgelegde boete ook op het strafblad genoteerd, tenzij het transactievoorstel of de door de rechter opgelegde boete minder is dan €100,-. Voor een heel groot aantal overtredingen heeft de wetgever echter bepaald dat boetes en transacties beneden de 100 euro toch op het strafblad moeten worden genoteerd.

Categorieën

In het Nederlandse strafrecht worden de geldboetes die ten hoogste door de rechter kunnen worden opgelegd, vastgesteld volgens de categorie die voor een strafbaar feit is bepaald. Ieder strafbaar feit wordt door de wet aan een van deze zes categorieën verbonden. Rekening houdend met deze maximale bedragen zal de rechter uiteindelijk de feitelijke hoogte van de boete bepalen. Zo wordt diefstal bv. bestraft met een geldboete van de vierde categorie, wat betekent dat de rechter maximaal een boete van 18.500 euro kan opleggen. De bedragen, genoemd in onderstaande categorieën gelden vanaf 1 januari 2008.

Categorie	Hoogte van boete
Eerste	€370
Tweede	€3.700
Derde	€7.400
Vierde	€18.500
Vijfde	€74.000
Zesde	€740.000

Bekeuring

Een bekeuring (of prent) is de schriftelijke bevestiging dat er een overtreding heeft plaatsgevonden (in Nederland het kenmerkende gele papiertje), en gaat samen met een boete. Afhankelijk van het strafbare feit waarop de bekeuring betrekking heeft, kunnen zich twee verschillende situaties voordoen.

1. Nadat een bekeuring is uitgeschreven ontvangt de betrokkene een transactievoorstel van het Centraal Justitieel Incassobureau. Door in te gaan op de transactie koopt men strafvervolging voor het strafbare feit af. Betaalt de betrokkene niet, dan zal hij door de Officier van Justitie worden gedagvaard om naar de politierechter of de kantonrechter te gaan. Deze regeling komt voort uit het Wetboek van Strafvordering en het Transactiebesluit 1994.

2. Men ontvangt een beschikking van het Centraal Justitieel Incassobureau. Dit is geen schikkingsvoorstel, maar een door de verbalisant opgelegde boete. Wanneer men het niet eens is met de beschikking kan men in bezwaar gaan bij de Officier van Justitie. Wanneer deze het bezwaar afwijst kan men in beroep gaan bij de kantonrechter. De laatste stap bij afwijzing van het beroep is in hoger beroepgaan bij het Gerechtshof Leeuwarden. Dit kan alleen wanneer de opgelegde boete hoger is dan € 70. Deze regeling komt voor uit de Wet Administratiefrechtelijke Handhaving Verkeersvoorschriften, beter bekend als de Wet Mulder.

Bestuursrecht

Naast de strafrechtelijke boete kennen men in Nederland ook de bestuursrechtelijke boete. Deze boetes hebben behalve een punitief karakter ook vaak een corrigerend karakter. Bestuursrechtelijke boetes zijn daarom vaak aan de duur of ernst van de overtreding gekoppeld, en kunnen daarom fors oplopen. De NMa heeft bijvoorbeeld boetes met hoogtes van miljoenen euro's opgelegd aan overtreders van het mededingingsrecht. Bekend bij vele verkeersovertreders is de Lex Mulder, waarbij dergelijke overtredingen in het bestuursrecht zijn opgenomen en met een bestuurlijke boete worden afgedaan. En studenten die hun OV-kaart na de studie blijven gebruiken, krijgen een bestuurlijke boete van de IB-Groep. Ook de Belastingdienst kan bestuurlijke boetes opleggen. Ook de Arbeidsinspectie kan voor een aantal overtredingen een bestuurlijke boete opleggen.

Een bestuurlijke boete wordt in de context van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens als een "criminal charge" (strafsanctie) aangemerkt. Dit betekent dat een aantal waarborgen, zoals de plicht tot het geven van cautie, gelden wanneer een bestuursorgaan voornemens is een bestuurlijke boete op te leggen. Een bestuurlijke boete (punitief) is niet hetzelfde als een last onder dwangsom (preventief).

Privaatrecht

Ook het privaatrecht kent boetes. Dit is vreemd, omdat privaatrecht de verhouding tussen burgers onderling regelt. Bepaalde bedrijven kunnen echter boetebedingen in hun overeenkomsten opnemen. Hierbij gaat het meestal om gevoelige informatie waarvan de opsteller van het boetebeding niet wil dat die in verkeerde handen komt. In geval van bepaald ongewenst gedrag (bijvoorbeeld toch vertrouwelijke informatie uitlekken) kan het bedrijf een boete opleggen. Zo zijn veel non-concurrentie en geheimhoudingsbedingen gekoppeld aan een boete.

De boetes zijn in dit geval niet punitief, maar zijn meer bedoeld als (forfaitaire) schadevergoeding. Het bedrijf leidt immers schade door het bedrag, maar het is ondoenlijk uit te vogelen hoe veel het precies is. Met een boetebeding bespaart men zich rekenwerk, en discussies. Men hoeft immers niet de hoogte van de schade of de schade aan te tonen, het feit dat de wederpartij het gedrag waarop de boete staat heeft vertoond maakt de boete automatisch verschuldigd.

In de Verenigde Staten kunnen schadevergoedingen zo hoog oplopen, omdat dezen vergeldend en dus als straf bedoeld zijn. Het zijn in feite boetes onder de noemer schadevergoeding. Men spreekt dan ook wel van punitive damage.

Een privaatrechtelijke boete is in Nederland geen vergelding maar een schadevergoeding. Het "ne bis in idem" beginsel geldt niet en iemand kan best voor hetzelfde later nog een keer strafrechtelijk worden vervolgd.

Kerkelijk 'boete doen' (penitentie)

In de Westerse Kerk heeft men het Romeinse juridische denken overgenomen, dat tot op heden het juridisch systeem bepaalt: het denken in twee partijen, die met elkaar in evenwicht moeten zijn. Doet de ene partij de andere partij schade, dan is het evenwicht weg. Compensatie van de schade moet de balans weer herstellen. De kerk begon God te zien als de ene partij, en de mens als de andere partij. Als de mens een van de voorschriften overtrad waarvan men dacht dat ze van God afkomstig waren, berokkende die mens God schade. Die schade moest aan God gecompenseerd worden.

In de vroege kerk was de overtreding tegen God een overtreding tegen de christelijke gemeenschap. Iemand kon wegens de overtreding dan ook uit de gemeenschap gezet worden. Door bepaalde handelingen te verrichten (het boetekleed aantrekken, vasten, bidden) kon de uitgestotene boete doen om na een periode weer toegelaten te worden in de gemeenschap.

In de Middeleeuwen ontwikkelde zich onder invloed van de Ierse missionarissen het biechtsysteem. De gelovige vertelde, zonder dat de gemeenschap daarvan op de hoogte werd gebracht, zijn overtredingen tegen God, zijn zonden aan een priester. Deze priester gaf, namens God, vervolgens aan waaruit de boetedoening moest bestaan, om vergeving te krijgen. Die boetedoening kon bijvoorbeeld het zeggen van een aantal gebeden zijn.

Naast het biechtsysteem ontwikkelde zich ook het financiële boetesysteem; door een schenking aan de kerk, het vermeende instituut van God op aarde, kon men vergeving krijgen voor de overtredingen die men tegen God had begaan. Dit financiële boetesysteem ontaardde: men betaalde een bepaald bedrag vooruit, om zich daarna aan allerlei overtredingen te buiten te gaan. De kerk maakte soms ook misbruik van het boetesysteem: door de angst voor de hel bij mensen aan te wakkeren en ze tegelijkertijd de mogelijkheid te bieden om door financiële bijdragen vergeving te kopen en de tijd in de hel te verminderen, haalde Rome enorme sommen geld binnen. Dit laatste gebruik heeft zijn meest bekende voorbeeld in de aflaathandel.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: