Zoetstof

Een zoetstof is een stof die zoet smaakt. De term wordt in twee betekenissen gebruikt:

• voor stoffen die niet tot de suikers behoren, maar die wel, net als suiker, het zintuig voor zoete smaak prikkelen
• voor alle zoetmakers, zowel suikers als andere zoetstoffen.

Zoetsmakende stoffen

Voedsel wordt zoet doordat het een zoetmaker bevat. Deze zoetmakers zijn onder te verdelen in:

• suikers, bijvoorbeeld glucose, fructose, lactose en sacharose (eindigend op -ose)
• suiker-bevattende complexe stoffen, bijvoorbeeld stevioside en glycyrrhizinezuur (zoethout)
• eiwitten, bijvoorbeeld thaumatine
• polyolen, (meervoudige alcoholen) bijvoorbeeld sorbitol en xylitol, die op basis van suiker zijn vervaardigd, maar zelf geen suikers zijn (deels natuurlijk, deels synthetisch)
• niet-calorische zoetstoffen, welke in de stofwisseling geen energie opleveren, bijvoorbeeld aspartaam, cyclamaat stevioside en sacharine, (meestal van synthetische oorsprong).

Toepassingen

Hoewel de verbrandingswaarde van zoetstoffen (het aantal calorieën per gram) ongeveer gelijk is aan die van suiker, zijn ze zóveel zoeter dan suiker (tot wel 500 maal) dat ze in veel kleinere hoeveelheden kunnen worden toegepast. Wanneer een zoetstof vijfhonderd maal zoeter is dan suiker, kan er in een consumptie waar normaal 100 gram suiker in gaat volstaan worden met slechts 200 milligram van die zoetstof.

Zoetstoffen worden onder andere toegepast in snoepproducten zoals drop, om tandbederf tegen te gaan. Ze worden toegevoegd aan limonadesiroop en aan kindertandpasta.

Voor diabetici zijn polyolen vaak een bruikbare zoetstof.

Dosering

Er bestaat een tweetal standaarden die aangeven hoeveel zoetstof men zonder bezwaar tot zich kan nemen:

• ADI: de "aanvaardbare dagelijkse inname" geeft per stof aan, hoeveel inname per dag verantwoord is.
• ARfD: de "acute reference dose" geeft aan hoeveel inname ineens nog verantwoord is.

Overigens is niet altijd duidelijk wat de gevolgen zijn als iemand zo'n dosis overschrijdt. Ook is de vaststelling van een ADI natte-vingerwerk, waarbij een grote veiligheidsmarge wordt aangehouden.

Bijwerkingen

Zoetstoffen krijgen steeds weer kritiek te verduren, omdat ze niet altijd onschadelijk zijn. Sommigen mogen niet voorkomen in voedsel dat speciaal bestemd is voor baby's, peuters en kleuters.

Een onderzoek uit 2005 van de Voedsel en Waren Autoriteit gaf aan dat 96% van de producten die zoetstof bevatten, de toegestane doses niet overschrijden. Indien die producten echter naast elkaar worden gebruikt, kan uiteraard wel overschrijding plaatsvinden.

Met name voor cyclamaat werd gevonden dat het gebruik bij kinderen van 1 tot 4 jaar tot een inname boven de ADI kan leiden als ze meer dan 1 a 2 glazen (van een kwart liter) per dag drinken; voor kinderen tussen 4 en 8 wordt maximaal 3 glazen aanbevolen door het Nederlandse voedingscentrum, voor volwassenen maximaal 7 glazen. De meeste 'light' frisdranken worden overigens niet met cyclamaat maar met aspartaam gezoet.

Verder is bekend dat de polyolen bij overmatig gebruik diarree kunnen veroorzaken.

Van aspartaam wordt wel beweerd dat het kankerverwekkend zou zijn, maar dit wordt o.a. door het Koningin Wilhelmina Fonds met stelligheid ontkend. Ook de EFSA (European Food Safety Authority), de wetenschappelijke adviesraad van de EU heeft in mei 2006 opnieuw bevestigd dat er geen reden is om de huidige ADI van 40 mg/kg/dag te verlagen. Andere instanties, zoals het Voedingscentrum en vergelijkbare instanties in andere Europese landen beschouwen aspartaam als volledig veilig. Alleen voor fenylketonurie-patiënten wordt aspartaam afgeraden omdat een van de afbraakproducten, fenylalanine, voor hen gevaarlijk is.

Lijst van zoetstoffen

Hieronder volgt een (onvolledige) lijst van zoetstoffen, met hun zoetheid in vergelijking met gewone suiker (sacharose)

zoetstof	zoetheid t.o.v. sacharose op gewichtsbasis	Status/ E-nummer
2-methoxy-5-nitroaniline	?	giftig
acesulfaam-K	200	E950
aspartaam	200	E951
berylliumchloride	?	extreem giftig
brazzein	500 - 2000	natuurlijk
chloroform	?	giftig
cyclamaat	30	E952
D-leucine	?	?
dulcine (paraffinetidine-ureum)	250	?
fructose	1,73	suiker
galactose	0,32	suiker
glucose	0,74	suiker
glycol	?	giftig
glycyrrhizinezuur	50	?
hernandulcine, (+)-isomeer	1250
invertsuiker	1,2	suiker
lactitol	0,9	E966
lactose	0,15	suiker
loodacetaat	?	giftig
Lugduname	220.000
maltose	0,32	suiker
maltitol	0,9	E965
mannitol	0,5	E421
Neohesperidine dihydrochalcon	1500-1800	E959
propyloxy-nitroaniline	4000	giftig
sacharine (orthobenzoëzuursulfimide)	550	E954
sacharose	1	suiker
sucralose (4,1',6'-trichloro-galacto-sacharose)	650	E955
stevia (stevioside)	250	geen E-nr
tagatose	0,92	geen E-nr
sorbitol	0,55	E420
thaumatine	2000	E957
xylitol	1	E967

Kritische artikelen

• 11 februari 2008, VPRO Noorderlicht Dik door suikervervangers Misleiden kunstmatige zoetstoffen het lichaam?
• 20 mei 2022, Kunstmatige zoetstoffen mogelijk kankerverwekkend A door Juglen Zwaan
• 23 juni 2023, NRC Zoetstoffen zijn niet zo onschuldig als lang werd gedacht A Martine Kamsma

Externe links

• Overzicht van zoetstoffen (Stichting Food-Info)
• Lesbrief. De module: Zoetstoffen als webchemie voor 5/6 vwo 2009
• Tegenwicht over Interview in Trouw Lightfrisdrank bevat minder calorieën dan gewone frisdrank. Maar al die kunstmatige zoetstoffen: kan dat geen kwaad? A 11 september 2004

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: