Plantsoen gemeentehuis (Sint Annaparochie)

Het Plantsoen gemeentehuis is in mei 1937 opgeleverd naar een ontwerp van tuinarchitect Jan Jacob Schipper. Het werd aangelegd achter het Gemeentehuis van Het Bildt te Sint-Annaparochie.

Uitbreidingsplannen kom Sint Annaparochie

In 1935 tekende Andries Baart sr. een uitbreidingsplan voor Sint-Annaparochie. Hierop waren drie plantsoenen ingetekend. Onder leiding van de vooruitstrevende burgemeester Lucas Poppinga werd naar een tuin- en landschapsarchitect gezocht om deze plantsoenen nader uit te tekenen. Via Gerardus Jan Pannekoek, destijds het hoofd der plantsoenendienst te Leeuwarden, kwam de gemeente uit bij Jan Jacob Schipper.

Ontwerp

Van januari tot maart 1936 tekende Schipper een ontwerp uit. Hier is een blauwdruk bewaard van gebleven. Voor de hernieuwde aanvraag in mei 1936 werd een eenvoudigere tekening gemaakt, die de kans op toewijzing van subsidiëring moest vergoten. In juni 1936 werd de toewijzing door het Ministerie gedaan. De aanleg van een dergelijk project midden in de crisis van de jaren dertig van de 20e eeuw was hoogst ongebruikelijk. Er werd getracht om meerdere plantsoenontwerpen in het dorp gefinancierd te krijgen binnen financiering uit de woningwet. In tijden van grote werkloosheid werd financiering voor dit eerste groenproject in eerste instantie afgewezen door het Ministerie van Binnenlandse Zaken. De hernieuwde aanvraag slaagde, onder de voorwaarde dat het binnen de begroting zou blijven en het geen precedent mocht scheppen voor nieuwe aanvragen door de gemeente en andere gemeenten. De realisering was volledig afhankelijk van de inzet van arbeiders uit de werkloosheidswet. Door de gestelde voorwaarde van het Ministerie slaagde een latere aanvraag tot een vaste aanstelling voor de functie van Schipper niet. Het leidde er eveneens toe dat de andere twee plantsoenen niet gerealiseerd werden.

Uitbreidingen gemeentehuis

Vanaf 1969 zijn er door meerdere uitbreidingen van het voormalige gemeentehuis van het Bildt steeds kleine stukjes van het ontwerp afgesnoept. Met name de uitbreidingen van 1983 en 1990 deden een flinke aanslag op het ontwerp. In 1990 werd aan de oostzijde een toevoeging gedaan ter compensatie. Er is altijd veel protest geweest op de uitbreidingen. Bijvoorbeeld in 1988 werden er meer dan 600 handtekeningen en 450 bezwaarschriften aan de gemeente aangeboden ten behoeve van behoud van het plantsoen.

Herinrichting 2006-2009

Bij de uitbreiding van het gemeentehuis in 1990 werd de belofte gedaan dat het plantsoen goed onderhouden zou gaan worden. Hiervoor werd echter nooit adequaat beheerbeleid opgesteld wat er toe heeft geleid dat er in 2006 een onhoudbare situatie was ontstaan. Het padenverloop direct achter het gemeentehuis werd na de bouwwerkzaamheden aan het gemeentehuis niet opnieuw geasfalteerd. De jaren daarop werd er slechts summier onderhoud gepleegd. Begin jaren negentig was de vijver zo vervuild geraakt met plantafval dat er geen vis meer in de vijver kon leven. In 2008 werd er een laag van 1 meter slib over de gehele vijver uitgebaggerd, er stond nog slechts 10 centimeter water in de vijver. Vele bomen waren niet adequaat gesnoeid waardoor kruinen uitgegroeid waren en, met name bij storm, voor gevaarlijke situaties zorgden. Een groot deel van de oorspronkelijke beplanting werd uit kostenbesparing niet opnieuw herplant of zelfs verwijderd, wat zeer ten koste ging van het aanzien. Aan het planten van nieuwe bomen werd niet gedaan. Er leek vooral op kosten te zijn bespaard. In 2007 volgde een renovatieprocedure waarvoor de gemeente € 300.000,-- beschikbaar stelde. Er werden drie schetsen gepresenteerd aan de raad en een ingesteld klankbordgroep, echter werden de inwoners niet gehoord in de keuze. Er werd gekozen voor een nieuw modern ontwerp.

In de procedure ontbrak historisch onderzoek en waardebepaling van het ontwerp van 1937. De Rijksdienst van Cultureel Erfgoed was niet betrokken geweest bij deze renovatie. Uit onderzoeken in 2021 bleek het ontwerp van het plantsoen het eerste ontwerp van Jan Jacob Schipper te zijn. Tevens is het het enige ontwerp welke Schipper volledig alleen heeft uitgetekend (al zijn andere ontwerpen zijn gerealiseerd binnen een team van architecten).

In 2009 ging het plantsoen volledig op de schop. Op het budget vond een overschrijding plaats waardoor enkele elementen niet uitgevoerd werden (fontein, verlichting etc). Meteen het jaar na realisatie bleek dat eendenkuikens verdronken omdat zij niet bij de hoge vijverrand op konden komen. Er ontstond een lek in het vijverzeil en afvoersystemen functioneerden niet naar behoren. Tal van problemen maakten dat in 2021 wederom een onhoudbare situatie was ontstaan. Hierop ging Plaatselijk Belang in overleg met de gemeente om naar de situatie te kijken.

Herinrichting 2021-2023

Begin 2021 werd er een inventarisatieronde gedaan en een werkgroep ingesteld voor herinrichting van het plantsoen. De wens van de inwoners loopt vrijwel parallel met de historische waarden van het plantsoen waardoor de werkgroep herstel van het oude plantsoen van Schipper beoogt.

Schipper & Pannekoek

Bij de aanstelling van Schipper door voormalige gemeente Het Bildt en bestellingen van beplanting voor het plantsoen was Gerardus Jan Pannekoek nauw betrokken. Schipper & Pannekoek schreven vanaf 1937 de vakliteratuur "Het ontwerpen, aanleggen en onderhouden van Tuinen" waarmee ze standaardisering binnen de het Nederlandse groenbeheer beoogden en bewerkstelligden. Deze literatuur groeide uit tot het handboek voor Nederlandse tuinarchitecten en landschapsbeheer. Hiermee groeiden Schipper & Pannekoek uit tot de autoriteit op het gebied van de Nederlandse tuinarchitectuur.

De standaardisering die Schipper & Pannekoek in hun boeken weergeven bevat een aantal elementen die voor het eerst (op de blauwdruk en) in het ontwerp van het plantsoen terug te vinden zijn. Het plantsoen neemt daarmee een unieke plaats in, binnen het oeuvre van Schipper en voor Nederland.

Engelse Landschapstuinen

Op de locatie van het plantsoen hebben eerder twee Engelse Landschapstuinen gelegen:

• Engels Landschapspark Oostenburg (1842-1866) door vermoedelijk Lucas Pieters Roodbaard en Lambertus Vlaskamp
• Engelse Landschapstuin (1875-1936) door Gerrit Vlaskamp

Het park welke de kapitale villa Huize Oostenburg omringde lag voor een klein deel over het huidige plantsoen. De omvang van dit gehele park omvatte circa 2 hectare. De Engelse tuin door Gerrit Vlaskamp omringde de villa van Arjen Pieters Wassenaar en was circa 1 hectare groot. Een deel van de Engelse tuin liep achter de villa, het overgrote deel was een boomgaard toebehorend aan het werk van Vlaskamp.