Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Merseburger toverspreuken
De Merseburger toverspreuken zijn twee middeleeuwse toverspreuken. Het zijn de enige bewaard gebleven voorbeelden van Continentaal-Germaanse polytheïstische geloofsbeleving in het Oudhoogduits.
De spreuken zijn genoemd naar de plaats waar ze bewaard zijn gebleven, de Duitse stad Merseburg. Daar werden ze in 1841 door Georg Waitz in de bibliotheek van het Domkapittel ontdekt. Ze staan in een uit Fulda stammend theologisch manuscript uit de 9e/10e eeuw. Ze werden in 1842 voor het eerst gepubliceerd door Jacob Grimm.
Vorm en herkomst
De spreuken werden in de 10e eeuw door een geestelijke, wellicht nog in de abdij van Fulda, op een leeg gebleven pagina van een Latijns sacramentarium geschreven. De spreuken zijn geschreven in Karolingische minuskels. Het manuscript bevindt zich in de Domstiftsbibliotheek van Merseburg (Cod. 136 p. 85a). Onder de twee spreuken staat nog een kort Latijns christelijk gebed in een ander handschrift.
Het unieke aan de Merseburger toverspreuken is dat ze hun voorchristelijke oorsprong nog zeer puur weergeven.
Beide spreuken hebben een tweeledige opzet. Na een vertellende inleiding (historiale) die een vroegere gebeurtenis beschrijft volgt de eigenlijke magische bezwering (incantatio). Deze heeft de vorm van een betovering door middel van analogie: (Zoals ooit... zo moet ook nu...). Qua vorm van de versregels zijn de spreuken een overgangswerk – de langverzen vertonen deels stafrijm en deels al eindrijm, dat in de christelijke dichtkunst van de 9e eeuw werd ontwikkeld.
De gebroeders Grimm beschreven de vondst van de spreuken als volgt: "Gelegen tussen Leipzig, Halle, Jena is de welvoorziene bibliotheek van het Domkapittel te Merseburg vaak door geleerden bezocht en benut. Allen zijn aan een codex voorbijgegaan, die hun, wanneer ze hem nader ter hand namen, slechts bekende kerkelijke stukken scheen op te leveren, nu echter, om zijn hele inhoud gewaardeerd, een kleinood zal vormen, waar de meest beroemde bibliotheken niets naast kunnen zetten...".
Vervolgens werden de toverspreuken door de gebroeders Grimm uitgegeven in hun "Über zwei entdeckte Gedichte aus der Zeit des deutschen Heidenthums" (1842).
Spreuk 1 – Bevrijding van gevangenen
De eerste Merseburger toverspreuk is een verlossingsspreuk. Hij beschrijft hoe een aantal Idisen op het slagveld gevangen krijgers van hun boeien bevrijdt. De eigenlijke magische spreuk wordt gevormd door de laatste zin met "Ontspring de hechtenisbanden, ontloop de vijanden." die de strijders bevrijden moet. Het is niet bekend wie de Idisen zijn, men interpreteert ze vaak als Walkure-achtige vrouwen. Of wellicht zijn de „idisi“ gelijk aan de Disen, godinnen uit de Noordse mythologie, een soort vruchtbaarheidsgodinnen. Daarnaast is een profane betekenis van idisi als edelvrouwen niet uitgesloten; op deze manier gebruikt de dichter van de Oudsaksische Heliand dit woord bijvoorbeeld in een christelijke context. Andere interpretaties zien hen als vrouwen met toverkracht of zelfs als het tegendeel van de Walkuren.
|
Transliteratie[1] |
Interpretatie |
Spreuk 2 – Genezing van een paard
De tweede Merseburger toverspreuk gaat over de genezing van een paard door middel van een spreuk.
Het eerste epische deel wordt verschillend geïnterpreteerd afhankelijk van hoe men Phol en Balder/balder leest: enerzijds zien sommigen Phol en Balder beide als eigennamen en als twee verschillende namen voor dezelfde persoon en lezen dat Balders paard gewond raakt. Anderen zien Phol als de naam van het paard van Wodan en balder als een ander woord voor "god" en menen dat Wodans paard verwond raakt. Duidelijk is in elk geval dat op weg naar het bos (zi holza) de voet van een paard gewond raakt. Hierop heffen verscheidene personen een zang aan om de wond te genezen.
Men is het eens over de identificatie van „Uuôdan“ met Wodan en „Frîia“ met Frige, de vrouw van Wodan. Bij de andere namen, Sinhtgund (door Grimm abusievelijk als Sinthgunt gepubliceerd), Sunna/sunna, Volla/volla is het niet eens duidelijk of dit namen van goden zijn, omdat er voor hun vertaling verschillende interpretaties bestaan. Sunna en Volla worden wel gerelateerd aan de Noordse godinnen Sunna en Fulla.
|
Transliteratie[1]
Phol ende uuodan thu biguol en sinhtgunt sose benrenki |
Vertaling Toen zong Sinhtgunt tot hem (nl. de voet), Als botkwetsuur, |
Elders zijn spreuken gevonden die lijken op het slot van Spreuk 2. Deze hebben meestal een eendelige opbouw en veranderen de spreuk vaak naar een christelijke context.
Interpretatie
De interpretatie en cultuurhistorische betekenis van de spreuken is onderwerp van discussie, aangezien de beide teksten zich binnen de Oudhoogduitse literatuur in een vacuüm bevinden. Deze afwezigheid van vergelijkingsmateriaal bemoeilijkt het onderzoek aanmerkelijk.[3]. Filologisch gezien leveren de teksten verscheidene moeilijkheden op.
Ook op andere vragen is nog geen antwoord gevonden, zoals de reden waarom deze spreuken in het betreffende manuscript werden opgeschreven en waarom een latere hand er nog een uittreksel uit een Latijns kerkelijk gebed aan heeft toegevoegd.
Noten
- ↑ 1,0 1,1 volgens http://www.hiltibrant.de/merseburg/text.html
- º Aldus manuscript, diverse uitgaven geven echter birenkit.
- º Een recent artikel over de onderzoeksproblemen met betrekking tot de tweede spreuk is van Ari Hoptman (1999) The Second Merseburg Charm: A Bibliographic Survey. In: Interdisciplinary Journal for Germanic Linguistics and Semiotic Analysis 1, blz. 83-154. Daar is ook een nieuwe editie van de tekst te vinden met een nieuwe interpretatie.
Literatuur
- Wolfgang Beck (2003) Die Merseburger Zaubersprüche (Imagines Medii Aevi 16), Wiesbaden ISBN 3-89500-300-X.
- Heiner Eichner & Robert Nedoma (2000/2001) „insprinc haptbandun“, Referate des Kolloquiums zu den Merseburger Zaubersprüchen auf der XI. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft in Halle/Saale (17.-23. September 2000). Die Sprache 42, Heft 1/2.
- F. Ohrt (2002) Merseburger Sprüche, in: Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens deel 6, blz. 182-187.
- Meinolf Schumacher (2000) Geschichtenerzählzauber. Die „Merseburger Zaubersprüche“ und die Funktion der „historiola“ im magischen Ritual, in: Erzählte Welt – Welt des Erzählens. Festschrift für Dietrich Weber, Rüdiger Zymner, Keulen ISBN 3-934977-01-4 blz. 201-215 Online.
- Anton Wallner (1905) Eiris sazun idisi, in: Edward Schroeder, Gustav Roethe (ed.) (1908) Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur deel 50 Weidmannsche Buchhandlung, Berlijn, blz. 214–218 Online.