Fraktur

De Fraktur is de over de eeuwen heen meestgebruikte lettersoort van het type gebroken schrift.

Fraktur ontstond als drukschrift, afgeleid van de Textura-letters. De Textura was een lettertype dat ontstond omdat men de rondingen van de letters met een ganzenveer tekende met verschillende rechte stukjes. In de Fraktur wordt deze stijl van gebroken rechte lijntjes vermengd met gebogen vormen. Een ander voorbeeld van gebroken schrift met gebogen vornen is de Schwabacher. De Fraktur onderscheidt zich hiervan door het ’olifantenslurfje’, een S-vormig sierelement, dat aan een aantal kapitaalletters wordt aangehangen.

Met Frakturschreibschrift bedoelt men handgeschreven Sütterlinletters.

Gebruik

Na verloop van tijd ontstonden een aantal regels of afspraken voor het gebruik van de Fraktur of andere gebroken lettertypes. Hiertoe behoorden het gebruik van typografische ligaturen en de twee verschillende vormen van de letter s: de ’gewone’ korte s en de lange s (ſ).

De korte s werd gebruikt op het einde van een woord of woordbestanddeel, of als tussen-s in een samengesteld woord. Op andere plaatsen in een woord gebruikte men de lange s (ſ). Voorbeelden: rechtsgeleerden, godsdienſten, misverſtand.

Ligaturen werden gebruikt voor de lettercombinaties ch, ck, dubbele s (ſſ, ß), ſch, ſp, ſt, th, tz.

In het hedendaagse gebruik van de Fraktur, bijvoorbeeld in herbergnamen, wordt vaak een s gebruikt waar volgens de traditionele regels een ſ hoorde te staan.

Leesmoeilijkheden

Ongeoefende lezers kunnen de indruk hebben dat de lange ſ op een f lijkt. Bij de ſ ontbreekt het rechterdeel van de dwarsbalk, en om het verschil duidelijker te maken, is ook vaak het linkerdeel weggelaten.

De k lijkt op de t, maar verschilt vooral omdat er een kleine lus bovenaan de dwarsbalk zit.

De x lijkt op de r, maar heeft links aan de voet een extra boogje.

Ook lijken de y en de h op elkaar, maar bij de y ontbreekt de stok, het stukje van de h dat in de hoogte gaat.

Meer lezen

• udith Schalansky, Fraktur mon Amour, 2008.