Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Hoogijslands
Het Hoogijslands (háfrónska) is een project van de Belgische Jozef Braekmans (ook bekend als "Timbur-Helgi Hermannsson"). Het is de bedoeling om leenwoorden uit het moderne IJslands te verwijderen. Deze nevenvorm van het moderne IJslands wordt beschreven als een ultrapuristische samenstelsel van al bestaande IJslandse neologismen, en andere neologismen die door Braekmans zelf zijn bedacht. De meeste van deze woorden hebben geen acceptatie verkregen van het algemene publiek en de taalvariant wordt nergens werkelijk gesproken.
Naam
De IJslandse naam 'háfrónska' is gevormd naar het voorbeeld van de naam 'høgnorsk' (Hoognoors), de conservatiefste vorm van het Nynorsk. Frónska is een dichterlijke benaming voor de IJslandse taal en is afgeleid van frón, een van de namen voor de aarde die vermeld staan in de Snorra-Edda.
Eenmansproject
Deze taalvariant was oorsprokelijk een eenmansproject van de Belg Jozef Braekmans. Hij heeft oude en in onbruik geraakte neologismen (bv. bjúgaldin, boogvrucht, banaan) gecompileerd en samengevoegd met eigen nieuwvormingen ter vervanging van leenwoorden waarvoor nog geen zuiver IJslands woord bestond. Het eerste werk verscheen op het internet in 2000 onder de naam 'Nýyrðasmiðja Málþvottahús' in samenwerking met de Nederlandse taalkundige Fabian Valkenburg van de 'Bond tegen Leenwoorden'. In 2005 richtte hij het centrum van de hoogijslandse taal op. Het streefdoel is een zo zuiver mogelijke taalvorm voor IJslanders die het niet eens zijn met de taalkundige internationalisering. Het project heeft in IJsland enige aandacht gekregen in de media, maar heeft slechts een fanatieke aanhang bij de puristen met wie Braekmans sedert enkele jaren samenwerkt. De variant heeft echter, zoals het Hoognoors (Høgnorsk) in Noorwegen, geen officiële status. De IJslander Pétur Þorsteinsson, een van de eerste medewerkers van Braekmans, is de voorzitter van de Hoogijslandse taalbeweging.
Een zekere (?) IJslandse televisiezender besteedde in een luchtig nieuwsprogramma in november 2005 enkele minuten aandacht aan het project. Niet bekend is hoever deze aandacht ging, en of het project in deze uitzending positief of negatief uit de verf kwam. In gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften komt het hoogijslands anno 2006 voor zover bekend in ieder geval niet voor.
Ultrapurisme
De nadruk ligt op ultrapurisme. Dit betekent dat letterlijk alles vertaald wordt, dus ook eigennamen, aardrijkskundige namen, scheikundige namen, namen van planeten, enz. Kenmerkend voor het Hoogijslands is ook het gebruik van kenningen (poëtische omschrijvingen) voor wetenschappelijke termen. Deze eerste uitingen van deze uitermaatse vorm van taalzuivering gaan terug tot de neologistische buitensporigheden van de 19de eeuwse dichtergroep Fjölnismenn. In hun magazine Skínir vertaalden zij o.a. de eigennamen Robert Peel en John Russell respectievelijk als 'Hróbjartur Píll' en 'Jón Hrísill en werden plaatsnamen als Cairo en Buenos aires vertaald als respectievelijk 'Sigurborg' en 'Góðviðra' Ook de uitzonderlijk puristische vertaling van Goethe's Faust door Bjarni Jónsson frá Vogi werd een inspiratiebron. Zo vertaalde deze het eeuwenlang ingewortelde leenwoord 'náttúra' (natuur) als 'eðlisheimur'.
Symboliek
Braekmans heeft ook nieuwe zinnebeelden rond het Hoogijslands gecreëerd. Deze zijn in grote lijnen extrapolaties van ijslandse symboliek.
- Het Pantser-Levensei (Brynfjöreggið): De term ‘levensei’ is typisch IJslands en synoniem met ‘levensdraad’. Wanneer een levensei breekt, sterft datgene wat het symboliseert. Het beeld van de IJslandse taal als het levensei van de IJslandse cultuur is welbekend. Het Hoogijslandse brynfjöregg is gevormd door twee vikinghelmen die een ovaal pantser rond het denkbeeldige ei vormen. Het symboliseert de uitermaatse gedrevenheid ter bescherming van de eigen moedertaal.
- Het Bergkind (Fjallbarnið): Omdat Hoogijslands een nieuwe vorm van het IJslands is, wordt het als kind van de Bergvrouwe (Fjallkonan) voorgesteld. De Bergvrouwe (Fjallkonan) is de vrouwelijke verpersoonlijking van de IJslandse natie. De vader van het Bergkind is de Rotsreus (Bergrisinn), één der vier zinnebeeldige beschermers van IJsland.
- De woordskaldenpet (nýyrðaskáldshúfa): Een honkbalpet met de kleuren van de IJslandse vlag in een vikinghelm-patroon, wederom zinnebeeldig voor de bescherming van de eigen taal. In de hoogijslandse symboliek verschillen een neologistische skald (nýyrðaskáld) en een gemiddelde professionele neologist (nýyrðasmiður) qua gedrevenheid. In de ogen een neologistische skald is het creëren van neologistische kunst bijna een heilige verbintenis.
- De IJslandse hamervlag (Þórsfrónvé): Een vlag gelijkend op de bestaande IJslandse vlag, maar waarbij het kruis vervangen is door een gestileerde hamer van Thor. Braekmans beschouwt de bestaande vlag als een kopie van de Deense vlag en een overblijfsel van de Deense overheersing.
Lijst met Hoogijslandse nieuwvormingen
- afn: atoom, afgeleid van efni (stof, materie).
- beinstál: beenderstaal, calcium, gevormd uit bein (been) and stál (staal). Deze term is een voorbeeld van het gebruik van een kenning als wetenschappelijke term.
- bleðmi: papier, Het woord blað geintegreerd in het woord beðmi (cellulose). Papier is bijna zuivere cellulose
- bænahöll: bidpaleis, een kathedraal.
- Brosmærin: Mona Lisa, de glimlachende deerne.
- heljarblý: plutonium, gevormd uit 'Hel', het Scandinavische equivalent van Pluto en 'blý' (lood). Elk element na lood in het periodiek systeem krijgt het suffix '–lood' enerzijds ter positionering van het element en anderzijds omdat deze elementen na verloop van tijd desintegreren in lood (of bismut). e.g. ægisblý (Neptunium, genoemd naar Ægir, de Noordse zeegod), þórsblý (Thorium, genoemd naar Thor)
- geimgat: zwart gat, van 'geimur' (ruimte) en gat (gat).
- ginnungahvellur: Oerknal. Het voorvoegsel 'ginnunga' betekent zowel ‘enorm groot’ als ‘aan het begin der tijden’ en is ’s werelds meest geschikte voorvoegsel om een term als de oerknal te omschrijven.
- gnæfingi: giraf, gevormd uit het bijvoeglijk naamwoord gnæfur (uitstekend boven de rest) + -ingi (een achtervoegsel dat personen of dieren aanduidt).
- Guðmey: Maria, gevormd uit 'Guð' (Guð (God) is een voorvoegsel in Ijslandse voornamen) en –mey (maagd, een achtervoegsel in Ijslandse meisjesnamen).
- haðarrúnir: Braille schrift, afgeleid van 'Höður', de naam van de blinde god in de Noordse godenleer en 'rúnir (runen).
- Helgi Smári: Patrick, gevormd uit 'Helgi' (een jongensnaam die ‘heilige’ betekent) en 'Smári' (Een bestaande ijslandse jongensnaam die ‘klaver’ betekent). Klaver was het symbool van de heilige Patrick en het staatszinnebeeld van Ierland. St Patrick gebruikte de klaver om de Heilige drieëenheid te symboliseren. De naam Helgi Smári is een van de vele dubbele voornamen zoals Helgi Viðar.
- hljóðla: jodelen, van hljóða (schreeuwen) met het werkwoordelijk achtervoegsel –la dat op herhaaldelijkheid wijst en aldus verwijst naar de snelle overgang tussen hoge falset-tonen and lage borst-tonen.
- Hlynland: Canada, gevormd uit hlynur (esdoorn) en land (land). Genoemd naar het esdoornblad in de nationale vlag.
- kóngaborð: schaak of schaakbord; gevormd uit kóngur (koning) en borð (bord).
- Miðvesturfljót: De mid-west stroom, de Mississippi. De streek rond de Mississippi wordt de 'Mid West' genoemd en de Mississippi stroomt op de koop toe recht op de 90° meridiaan, het ‘midden van het westen’.
- Morguneyjar: De 'ochtendeilanden', Japan.
- Múspellsmilska: Molotov cocktail. Het woord 'milska' werd gebruikt voor een mengsel van mede en bier in het Oudijslands en is het meest geschikte woord voor cocktail. Het voorvoegsel Múspells- verwijst naar Muspelheim, de brandende wereld geregeerd door de vuurreus Surtr.
- niftungur: beta-deeltje, afgeleid van nifteind (neutron of nevendeeltje).
- nýgarn: nieuwgaren, nylon, omdat nylon de eerste echte synthetische textielstof van de Moderne tijd is . Het ijslandse woord voor modern is ‘nýtísku-‘ (nieuwtijds, nieuwerwets).
- Nykrafljót: de nijlpaardenrivier, de Nijl. Gevormd uit nykur, het oude woord voor nijlpaard.
- rákakóngur: tijger, strepenkoning, gevormd uit rák (streep) en kóngur (koning).
- reyksæla: nicotine, van reykur (rook) and sæla (zegen, genot, dat gebruikt wordt in benamingen voor sommige roesmiddelen, bv. alsæla (extacy).
- sjáaldursbeiskja: pupillenbitter, atropine, van ‘sjáaldursjurt’ (letterlijk ‘pupillenplant’, omdat atropine de pupillen vergroot) en beiskja (verkorte vorm van ‘beiskjuefni’, bitterstof, alkaloide)
- Sjöhæðir: Zevenheuvels, Rome.
- skyppill: kangoeroe, afgeleid van het werkwoord ‘skoppa’. Het woord lijkt sterk op de bekende kangoeroe-naam ‘skippy’, maar het is een zuiver ijslands woord. Het ijslandse skoppa en het engelse ‘to skip’ zijn verwant.
- snjóbeiskja: sneeuwbitter, cocaïne, van ‘snjór’ (sneeuw) en ‘beiskja’ (verkorte vorm van ‘beiskjuefni’, letterlijk ‘bitterstof’ of alkaloide). Cocaine wordt in de volksmond ‘sneeuw’ genoemd omdat de kristallen erg op sneeuw gelijken.
- sómaherji: eerbare strijder, een samoerai.
- tíðniafstæði: Doppler effect, gevormd uit tíðni (frequentie) en afstæði (relativiteit). De term ‘frequentie-relativiteit’ zou een alternatieve term voor het doppler-effekt kunnen zijn.
Benamingen van grote getallen
- miklund: miljoen. Gevormd uit mikil-hund-rað. Het bijvoeglijke naamwoord ‘mikill’ is een vertaling van het Griekse 'megas', dat verwant is met het engelse ‘much’ en het ijslandse ‘mikill’.
- þursund: miljard. Een verkorte vorm van þurs-hund-rað. Het woord ‘þurs’ betekent reus en is een vertaling van het Griekse gigas, dat gebruikt wordt in het metriek stelsel ter aanduiding van een miljard eenheden.
| Benamingen van grote getallen | |||
|---|---|---|---|
| 10x | Hoogijslands stelsel | IJslands stelsel | Brits stelsel |
| 103 | þúsund | þúsund | thousand |
| 106 | miklund | milljón | million |
| 109 | þursund | milljarður | billion |
| 1012 | þúsþursund | billjón | trillion |
| 1015 | þursmiklund | billjarður | quadrillion |
| 1018 | þursþursund | trilljón | quintillion |
| 1021 | sjömælt þúsund | trilljarður | sixtillion |
| 1024 | áttmælt þúsund | kvaðrilljón | septillion |
| 1027 | nímælt þúsund | kvaðrilljarður | octillion |
| 1030 | tímælt þúsund | kvintilljón | nonillion |
Voor getallen groter dan 1018 wordt de formule 'X-mælt þúsund' gebruikt. Deze methode is gebaseerd op 'fimmmælt milljón', de omschrijving bij het trefwoord 'kvinkvilljón' (1030) in het 'Íslensk Orðsifjabók' (ijslands etymologisch woordenboek).
Reactie tegen de wereldwijde verengelsing
Bij wijze van reactie op de wereldwijde verengelsing en de daaraan ten grondslag liggende taalsterfte, overcompenseert Braekmans door alle Engelstalige plaatsnaam te verijslandsen.
- Ashley: Eskiló, van 'ash' (ijslands ‘askur’) en 'léah' (open plek in een bos, verwant met –ló, zoals in Osló).
- Barnoldswick: Bjarnólfsvé, verblijf of zuivelboerderij van ‘Beornwulf’. Het laatste lid ‘wick’ is NIET verwant met het Oudnoorse ‘vík’, maar met het latijnse ‘vicus’, de etymologische wortel van het engelse ‘village’. De ijslandse equivalent van ‘vicus’ is ‘vé’ in de oude en in onbruik geraakte betekenis van ‘verblijfplaats’.
- Boston: Bótólfssteinn, steen van 'Bótwulf' (IJslands 'Bótólfur').
- Brighton: Bjarthjálmstún, boerderij genoemd naar een zekere 'Beorthelm' (IJslands ‘Bjarthjálmur’).
- Bristol: Brúarstó, vergaderplaats bij een brug. Het tweede lid 'stów' is verwant met IJslands 'stó'.)
- Cambridge: Grantabrú. De Hoogijslandse naam is aangepast aan de oorspronkelijke naam 'brug over de Granta'. De verbastering van 'Granta' tot 'Cam-' is te wijten aan normandische invloed.
- Canterbury: Jótbretaborg (niet het oude 'Kantaraborg'!). Canterbury was de hoofdstad van Kent en de naam betekent 'vesting van het Kentische volk'. De hoogijslandse naam voor Kent is 'Jótbretland', 'Brittanië van de Juten' of 'Land van de Jutbritten'.
- Ruston Parva: Litla-Hróarstún, boerderij genoemd naar een zekere 'Hróar'. Het Latijnse toevoegsel 'parva' betekent 'klein').
- Selby: Seljubær, plaats genoemd naar waterwilgen (Engels 'sallow', IJslands ‘selja’).
Zie ook
Externe links
- Centrum van de hoogijslands taal
- „Hin hreina íslenska kemur frá Belgíu!“ Artikel op the blog site 'djoflaeyjan.com'
- Debate about High Icelandic on 'Language hat'
- Een artikel over het Hoogijslands in "Birtingur", het lokale blad van Akranes
- Een rubriek over het hoogijslands in het Ijslandse nieuwsprogramma 'Ísland í dag' (IJsland Vandaag) over het Hoogijslands
- Webstek gewijd aan het Bergkind, het zinnebeeld van het Hoogijslands