Onbewuste

Met het onbewuste en het onderbewuste worden geestelijke processen (gedachten en gevoelens) bedoeld, die plaatsvinden zonder dat we daar bewust mee bezig zijn. Het onbewuste en het onderbewuste zijn echter niet duidelijk meetbaar of waarneembaar, en de termen dienen om de ingewikkelde processen in de hersenen te kunnen omschrijven. Paracelsus was de eerste die een wetenschappelijke melding maakte van het onbewuste in zijn werk 'Von den Krankheiten' (Over de Ziekte) uit 1567, en zijn klinische methodologie kan beschouwd worden als het begin van de moderne wetenschappelijke psychologie. Het concept van het onbewuste in psychologische en psychopathologische context is afkomstig van de Franse arts en filosoof Pierre Janet en verder uitgewerkt door Sigmund Freud.

Terminologie

De termen 'het onbewuste', 'het onderbewuste' en 'het onderbewustzijn' worden nogal eens door elkaar gebruikt, wat aanleiding geeft tot begripsverwarring. Volgens Van Dale woordenboek wordt met 'onderbewustzijn' of 'onderbewuste' hetzelfde bedoeld, namelijk een bewustzijnsniveau tussen het onbewuste en het bewuste. Dit komt overeen met wat mensen in het dagelijks spraakgebruik bedoelen als ze van iets 'onbewust' of 'niet bewust' zijn, doordat bijvoorbeeld iets doen zonder er bij na te denken. Met 'het onbewuste' wordt echter iets totaal anders bedoeld, namelijk psychische 'inhouden' zoals gevoelens waarvan men zich niet bewust is en die ook nooit zullen doordringen tot het bewustzijn omdat ze bijvoorbeeld verdrongen zijn (het persoonlijk onbewuste van Freud) of omdat ze behoren tot het collectief onbewuste zoals Jung het bedoelt (zie verder).

Onbewust waarnemen

Het onderbewuste wordt ook wel het tweede bewustzijn genoemd. Bij het eerste bewustzijn worden waarnemingen bewust waargenomen en overdacht. Bij het onderbewuste worden waarnemingen wel waargenomen, maar dat gebeurt dan onbewust. Je denkt niet bewust na over de waarneming die je doet, maar toch neem je ze waar, onbewust. Onbewust worden die waarnemingen in het geheugen opgeslagen. Op een later tijdstip kunnen die onbewust opgeslagen waarnemingen, bewust gemaakt worden. Een gedachtegang kan dan zijn : "Hé heb ik dat niet eerder gezien (of gehoord, geroken, geproefd, gevoeld)?"

Autisten hebben ook een sterke 'onbewuste waarneming'. Deze uit zich in het 'herkennen' van de omgeving, door middel van een 'onbewuste alertheid'. Door te focussen op herkenning, vallen opvallendheden automatisch op. Doordat die alertheid consequent doorgevoerd wordt, wordt er onbewust én bewust méér waargenomen.

Het onbewuste bewust maken

Vanwege het onbewuste onthouden, is het onderbewustzijn minder helder dan het normale bewustzijn. Het onderbewustzijn geschiedt in eerste instantie d.m.v. het kortetermijngeheugen. Waarnemingen kunnen vervolgens in het langetermijngeheugen opgeslagen worden, waarbij het moeilijker wordt je die informatie te herinneren. Hiervoor kan desgewenst hypnose worden toegepast. Die gewaarwording (bewustwording) is intuïtie.

Dromen

Het onderbewuste kan ook in dromen bewust worden. In de droom ben je je dan bewust van hetgeen je droomt. Wanneer je echter wakker wordt hoef je je niet per se meer bewust te zijn van wat je gedroomd hebt. Het blijft dan onderbewust en kan mogelijk later bewust worden. Het kan zowel uit het 'langetermijngeheugen' als het 'kortetermijngeheugen' komen. Vaak hebben ook 'gevoelens' hun doorwerking in dromen, zoals bij een 'nachtmerrie'. Sigmund Freud stelt dat dromen 'een kijkje in het onderbewuste' is.

Collectief onbewuste

Carl Gustav Jung postuleerde dat er ook een onbewuste is dat alle mensen gemeenschappelijk hebben: het collectief onbewuste. Dit collectief onbewuste vat Jung op als een soort neerslag van alle menselijke ervaringen sinds prehistorische tijden, een onbewust deel van de psyche dat alle mensen gemeenschappelijk hebben en dat evolutionair steeds verder groeit. Jung wilde hiermee aantonen dat, net zoal het menselijk lichaam door evolutie is ontwikkeld, ook de menselijke geest steunt op ervaringen uit het verleden. Daardoor is de menselijke geest als het ware verbonden met het verleden. De inhouden van dat collectief onbewuste wordt gevormd door latente beelden uit het verleden van de mens, Jung noemt ze zelf 'primitieve beelden'. Zo zou de vrees van de mens voor slangen en voor duisternis terug te voeren zijn op deze 'overgeërfde' ervaringen. Wat betreft de manier waarop die ervaringen overgeërfd worden, koos Jung voor het Lamarckisme en dus niet voor de onder wetenschappers meer gangbare evolutietheorie met mutaties en natuurlijke selectie. De inhouden van dit collectief onbewuste zijn niet direct toegankelijk, maar uiten zich bijvoorbeeld in dromen op archetypen, oorspronkelijke patronen waarnaar andere soortgelijke zaken worden gemodelleerd.

• Archetypen die hij vaak noemt zijn onder meer de archetypen van de geboorte, de dood, de wedergeboorte, de macht, de magie, de held, het kind, de wijze oude man, God, de duivel, moeder aarde, de maan, de wind, de rivieren enz.
• De archetypen die Jung van bijzonder belang achtte bij de ontwikkeling van onze persoonlijkheid zijn de persona, de anima, de animus, de schaduw en het zelf.

Zie ook

• Bewustzijn
• Epigenetica
• Subliminale boodschap
• Onbewuste kennis
• Beelddenken

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: