Knotten (bomen)

Knotten is het verwijderen van de kruin van een boom en daarmee werken aan natuurbehoud in de natuur.

Knotbomen zijn al eeuwenlang een vertrouwd beeld in ons cultuurlandschap. In de twintigste eeuw waren deze geïntegreerd in de natuur. De laatste decennia dreigen deze door de mens gevormde bomen, oude landschapselementen van weleer, uit ons landschap te verdwijnen.

Bepaalde soorten bomen werden vroeger geknot om gebruikshout te leveren. Denk maar aan de klompenmaker, de mandenvlechter, de bezemmaker en het gewone brandhoutgebruik.

Wat is knotten

Knotten houdt in feite niets anders in dan de betreffende boom eens in de paar jaar van zijn kruin te ontdoen, waarna deze weer uitloopt. Is men eenmaal begonnen een boom te knotten, dan moet dat worden voortgezet. Als meerdere jaren lang het knotten wordt verwaarloosd groeit de kruin op de knotknoest sterk uit. De takken worden dan zo zwaar dat ze uitscheuren. Vaak splijt dan de stam. Bij achterstallig onderhoud moeten bij dikkere takken, met een doorsnede van 15 centimeter of meer, een stomp van ongeveer 10 centimeter blijven staan om er voor te zorgen dat de boom nog kan uitlopen. Kan de knotboom niet meer uitlopen (jonge scheuten krijgen) dan sterft hij. In natuurgebieden worden de knotbomen, wanneer ze iets ouder zijn, doorgaans om de zeven jaar geknot. Jongere bomen moeten regelmatiger geknot worden.

Welke bomen

Hoewel je vrijwel alle bomen voorzichtig kan knotten, zijn wilgen het eenvoudigst om mooie resultaten te hebben. In Vlaanderen werden vroeger knotbomen gemaakt van de populier, de eik, de es en de els. Andere soorten zijn minder geschikt als knotboom.

Geschiedenis

Het knotten van bomen is een eeuwenoud gebruik. De bomen deden onder meer dienst als grensmarkering van eigendommen en als brandhoutleverancier. De meest bekende soort is de wilg. Hij voorzag de mandenvlechter van tenen voor het maken van manden, matten en dies meer. De (dikkere) tenen werden omwille van de vaak zeer mooie rechte vorm vooral gebruikt als stelen voor bezems en tuinalaam.

Vaak staan de knotbomen in rijen en hagen. Bij het vlechten van afsluitingen werden vroeger de middelmatig dikke takken (tenen) van de knotbomen gebruikt. Ook vandaag is dit een ecologisch verantwoorde manier om een afsluiting aan te leggen.

Ten tijde van de bloeiende volksdevotie werden geknotte bomen aan landwegen ook gebruikt om kruisbeelden of mariabeelden aan te bevestigen. Ook werden kapelletjes geaccentueerd door geknotte bomen.

Buiten Nederland en Vlaanderen wordt knotten ook toegepast. Belangrijk verschil is, dat de gesnoeide tenen daar tevens als veevoer werden gebruikt. In Zweden werden bijvoorbeeld jonge scheuten van lindes met blad en al bewaard als wintervoer voor vee. Ook in Engeland kwam dit gebruik voor in sommige streken.

Natuurwaarde

Vooral oudere knotbomen herbergen allerlei planten en dieren. Menig steenuiltje vindt in een knotwilg zijn nestplaats. Ook andere vogels nestelen er. Kleine knaagdieren en een groot aantal insecten wonen in knotbomen. Vlier, lijsterbes, braam, fluitenkruid, grassen, varens, mossen, paddenstoelen vinden een goede humusrijke voedingsbodem in knotbomen.

De wilg is één van de eerste inheemse lentebloeiers. In het voorjaar zijn de bloemen, de wilgenkatjes, erg belangrijk voor de bijen.

Aan sloot- en grachtenkanten vormen de knotwilgen een versteviging van de oevers. Ze staan ook aan de randen van waterlopen, kreken en geulen. Bij guur weer vormen ze in open weilanden een beschutting voor het vee tegen wind en regen.

Zie ook

• Knotwilg
• Rijshout
• Kandelaberen

  Vrije mediabestanden over Knotten op Wikimedia Commons

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:
Een gedeelte van de tekst op deze pagina of een eerdere versie daarvan is overgenomen van de website www.panneweel.be.