Armoriaal

Een armoriaal is een begrip uit de heraldiek. Het betreft een register, een paneel, een boek of wapenrol dat wapens afbeeldt en via tekst verbindt aan degene die het wapen voert.

Evolutie van het armoriaal doorheen de tijd

Armoriaals waren tijdens de late middeleeuwen een hulpmiddel om iemands identiteit vast te stellen en de afkomst na te gaan. Daarbij waren zij een ijkpunt voor het wapenrecht. Het ging om een werkinstrument van de herauten. De staat van de bladen met soms verlies van afzonderlijke folia wijzen daarop. Tijdens het Ancien Regime was het ook een middel om gepaste belastingen te heffen. Het armoriaal is omwille van het feit dat veel oorspronkelijke wapens verdwenen zijn nu een belangrijke secundaire bron om wapens te identificeren. Armoriaals beschouwt men nu als vaak unieke werkstukken met een hoge kunstzinnige waarde.

Belangrijke armoriaals

Belangrijke armorialen met een kunstzinnige waarde zijn:

• Claes Heinenzoon, Wapenboek Gelre van de hand van de heraut Gelre (het boek is te raadplegen in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel
• Claes Heinenzoon, Wapenboek Beyeren, (het boek is in eeuwigdurende bruikleen geschonken aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en aldaar te raadplegen)
• Claes Heinenzoon, L'armorial Bellenville of Armorial Beaulaincourt. Dit armoriaal is gedateerd einde 14e eeuw. Dit armoriaal was einde 16e eeuw eigendom van Antoine de Beaulincourt, Seigneur de Bellenville en wapenkoning van het Gulden Vlies.
• Jean Lefèvre de Saint-Remy, Wapenboek van de ridders van het Gulden Vlies of Le Grand Armorial équestre de la Toison d'or (bevindt zich in de Bibliothèque de l'Arsenal van de Bibliothèque Nationale de France te Parijs)
• Armorial de la Cofradia di Santiago (auteur onbekend). Dit armoriaal daterend van voor de 13e eeuw, is een van de zeldzame bewaard gebleven Spaanse armorialen.
• Wapenboek van Wijnbergen is één van de oudst gekende Franse armorialen. Dit boekwerk is genoemd naar één van de vorige eigenaars. Het origineel manuscript wordt bewaard door het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde te Den Haag. Men kan een kopie ervan consulteren in de Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel.
• L'armorial Le Breton is het oudste armoriaal van Frankrijk. Het draagt de naam van één van zijn vroegere eigenaars, Hector Le Breton, heraut van Montjoie en wapenkoning van Frankrijk onder het regnum van Hendrik IV en Lodewijk XIII.
• Armorial de France (rond 1300), uitgegeven door Max Prinet
• Wapenboek van Gorrevod, auteur anoniem, medio 15e eeuw, bevat ongeveer 1 600 schilden; te consulteren in de Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel.

Het omvangrijkste armoriaal is zonder twijfel L'Armorial général de France van 1696 tot 1700, opgesteld door Charles René d'Hozier, wapenrechter van Frankrijk in dienst van koning Lodewijk XIV. Het geheel omvat 125 807 geschilderde wapens met vermelding van degene die het wapen voert. Dit armoriaal had de bedoeling het dragen van wapens te verankeren in het burgerlijk recht en te koppelen aan een toegesneden belasting.

Soorten armoriaals

Gelegenheidsarmoriaals

Deze rekent men tot de oudste van de armoriaals. Dit zijn:

• Armorial Bellenville
• Wapenboek Gelre
• Armorial Le Breton
• Wapenboek van Wijnbergen
• Wapenboek Beyeren
  

Men noemt ze gelegenheidsarmoriaals omdat ze werden vervaardigd naar aanleiding van een bijzonder evenement zoals een toernooi, een huwelijk of het sluiten van een verdrag. Men maakte alzo een inventaris op van de aanwezigen via een nauwgezette beschrijving met afbeelding van hun wapens.

Illustratieve armoriaals

Dit zijn handschriften waarin veel wapenafbeeldingen voorkomen om een gebeurtenis te illustreren. De auteurs van dergelijke handschriften, meestal geen herauten, schreven een verhaal of een kroniek en voegden daar wapens als verwijzing aan toe.

Institutionele armoriaals

Het betreft hier een verzameling van geschilderde wapens van stichtingen of religieuze ordes die over een lange periode werden aangelegd zoals de Duitse Orde.

Vermeldenswaardige armoriaals

• Armoriaal van Hasselt (met 340 blazoenen), opgetekend door Abbé Daniels en uitgegeven door Maurice Goyens, 1984.
• Armoriaal van Groot-Heers. Gelegen in het Graafschap Loon
• Publicaties die overeenstemmen met de zoekterm: Armoriaal De zoekterm 'armoriaal' levert in de Belgische Catalogue de la bibliothèque één item op: Armoriaal van Hasselt, Edition privée, 1984, 96 pages, GOYENS Maurice. De overige 45 items betreffen het Franse woord armorial (met 1 'a') (Nederlands: wapenboek, Duits: Wappenbuch).

Literatuur

• Paul Adam-Even, L'Armorial universel du héraut Gelre: 1370-1395 (1971)
• Paul Adam-Even et Léon Jéquier, Un armorial français du milieu du XIIIe siècle : L'armorial Wijnbergen, Archives Héraldiques Suisses, 1951, p. 49-62, 101-110, 1952, p. 28-36, 103-111.
• L.J.H. Maurice Goyens, Armoriaal van Hasselt (met 340 blazoenen), eigen uitgave, 1984.
• Joaquín Yarza Luaces, La ilustración en el códice de la Cofradía del Santísimo y de Santiago, en Burgos, LOCVS AMOENVS, 1, 1995 p.7 - 32.
• Pama, Cornelius, Heraldiek. Geschiedenis der familiewapens van de middeleeuwen tot heden, Uitg. Het Spectrum, 1958.

• Afbeelding van het wapen van Karel V (1338-1380) op folio 46 van het wapenboek Gelre

  Afbeelding van het wapen van Karel V (1338-1380) op folio 46 van het wapenboek Gelre

• Folio 80r uit het Wapenboek Gelre

  Folio 80r uit het Wapenboek Gelre

• Hertog Jan V van Bretagne, afgebeeld in het Armoriaal van de ridders van het Gulden Vlies

  Hertog Jan V van Bretagne, afgebeeld in het Armoriaal van de ridders van het Gulden Vlies

• Ridder Pedro Ruiz de Villegas uit het Armorial de la Cofradia di Santiago

  Ridder Pedro Ruiz de Villegas uit het Armorial de la Cofradia di Santiago

• Blad 5 uit het Armorial Le Breton

  Blad 5 uit het Armorial Le Breton

• Een blad uit het Armorial Bellenville

  Een blad uit het Armorial Bellenville

• Een bladzijde uit l' Armorial général de France door d'Hozier

  Een bladzijde uit l' Armorial général de France door d'Hozier

Noten

Referenties

Vaktermen in de heraldiek