Vrouwen op Curaçao

De positie van de vrouw op Curaçao is beïnvloedt door de bijzondere situatie van het eiland. Het slavernijverleden, de rooms-katholieke kerk, (arbeids-)migratie en industrialisering en ook traditionele gender rolpatronen zoals het machismo en marianismo hebben bijgedragen tot de huidige rol van de vrouw in het gezin, werk en politiek.

Geschiedenis

Het slavernijverleden

Er zijn verschillende thesen erover of en in hoever het slavernijverleden invloed heeft gehad of nog steeds heeft op de man/vrouw verhoudingen en de huidige positie van de vrouw op Curacao. In het algemeen wordt in de wetenschappelijke wereld erover discuteert dat als gevolg van de slavernij onder de afro-caribische bevolking sprake is 'van opgedrongen kansloosheid en van internalisering van racisme, uitmondend in gevoelens van minderwaardigheid en onbewust gekozen slachtofferschap, resulterend in onverantwoord gedrag.'

Je kunt globaal onderscheiden in twee benaderingen:

→ culturele ontheemdingsthese Voorstanders van deze benadering zijn van mening, dat de Afro-Caribische bevolking door de slavernij in een cultureel vacuum terechtgekomen is, d.w.z. cultureel ontheemd is geraakt. Door de gewelddadige ontrukken uit hun streek van herkomst hebben de voormalige slaven hun cultuur verloren, volgens die these. Volgens de voorstanders manifesteert zich de culturele ontheemdingsthese in de typische Caribische gezinsstructuur die gekenmerkt is door instabiliteit, wisselvalligheid, een losse seksuele moraal en veel eenouder-huishoudens.

→ sociaal-economische these Die benadering houdt zich bezig met de sociaal-ecomische overlevingsstrategien die de Afro-Caribische groepen en individuen ontwikkeld hebben tijdens de slavernij. Die overlevingsstrategien uiten zich in de huidige diversiteit van de gezinsstructuur en dus ook de rol van de vrouw. Volgens de voorstanders van die these is 'het gezinssysteem […] te analyseren vanuit een eigen cultureel perspectief en tegen de achtergrond van de sociaal-historische condities van de slavernij, slavernijverleden en koloniaal verleden en niet vanuit het dominante West-Europese gezinsmodel'

Migratie en Industrialisering

Bestand:Shell logo from petrol station.jpg

Niet alleen slavernij, maar ook andere sociale processen zoals migratie hadden gevolgen voor de man-vrouw verhoudingen en de positie van de vrouw. Mannen emigreerden vaak naar elders (Cuba, Nederland), waardoor Curaçao een 'vrouweneiland' werd.

	Inwoners Curaçao januari 2011
Mannen	66.582
Vrouwen	78.824

Vrouwen moesten in afwezigheid van hun mannen het hoofd boven water weten te houden – een situatie die veel invloed heeft gehad op de positie van de vrouw op Curacao. Maar niet alleen de migratie van Curacao naar andere landen, ook de migratie van andere culturen naar Curacao heeft invloed gehad op de huidige rolpatronen van de vrouw.

“Ja, het speelt wel een rol. We zijn geneigd om alleen naar de slavernij te kijken, maar Curaçao is meer dan slavernij. […] We zijn gevormd door allerlei invloeden, vele culturen en landen van herkomst. Dat is niet alleen Nederland en ook niet alleen Afrika. Het gaat ook om de Joden, de Portugezen, de Spanjaarden, noem het maar op. Allemaal wonen ze hier en brachten hun cultuur en geloof mee. We zijn allemaal door elkaars cultuur beïnvloed.”" — [37 jaar, WO ]

Door de vestiging van Shell en Texas Instruments op het eiland kreeg het model van het westerse gezin met de man als kostwinner meer ingang in de Curaçaose samenleving. Shell werknemers werden door vooraanstaande employées toegesproken en gewezen op hun morele en ethische plicht in het huwelijk te treden. Bepaalde voorzieningen door Shell waren ook alleen maar toegankelijk voor gehuwde echtparen.

In de jaren 1970 stelde Texas Instruments vooral vrouwen aan. Op die manier heeft dit bedrijf het beeld van de vrouw als moderne werkneemster naar Curaçao gebracht, en ook ideeën over de emancipatie van vrouwen geïntroduceerd.

Traditionele Genderrollen - Machismo/Marianismo

Machismo en Marianismo zijn traditionele genderrollen die in Zuid-Amerika veel invloed hebben. Machismo benoemd hierbei het agressieve en dominante gedrag van de man en marianismo het onderdanige optreden van de vrouw. Terwijl de man geassocieerd wordt met activiteit, personifieert de vrouw het ideaalbeeld van puurheid en passiviteit. In het marianismo vinden of vonden vrouwen het huwelijk en de carrière van hun man belangrijker dan hun eigen vooruitgang. Om die reden waren vrouwen vaak maatschappelijk benadeelt en minder goed opgeleid, omdat ze hun huwelijk en hun man de bovenste prioriteit gaven.

Rooms-katholieke kerk/geloof

Tijdens en na de slavernij heeft de rooms-katholieke kerk een grote rol gespeeld en zich via het onderwijs en kersteningen ervoor ingezet christelijke normen en waarden aan de bevolking te brengen. (63) Veel patronen en structuren in de huidige samenleving zijn daarop terug te brengen. Ruim 80% van de Curaçaose bevolking is katholiek. Voor de meerderheid van de Curaçaose vrouwen is het geloof een bron van rekenschap en kracht, de bijbel een belangrijk bron voor richtlijnen voor de opvoeding van hun kinderen. God wordt ook vaak als vervangingsvader aangezien als de biologische vader niet meer thuis aanwezig is. Het geloof is belangrijk voor vrouwen van alle leeftijden.

De vrouw in het gezin

Matrifocaliteit vs. 'moderne' gezinvormen

Op Curacao en in de Caribische wereld in het algemeen was er gedurende een lange periode een focus op traditionele familiebanden, d.w.z. matrifocale groepsopvoeding. Matrifocaliteit 'duidt op de vorming van gezinnen of huishoudens, waarbij in de kern er een sterker accent ligt op solidariteit op basis van bloedbanden via de vrouwelijke lijn dan op huwelijkse banden' . Dus als dochters trouwen en/of kinderen krijgen blijven ze in alle gevallen bij hun moeders wonen. Matrifocaliteit komt in alle lagen van de bevolking voor. Er is vaak sprake van een sociale vangnet, die de meisjes, dochters, jonge moeders steunt in dit verband.

In de 20ste eeuw hebben de familiebanden echter een modernisering en individualisering ervaren. Door arbeidsmigratie, een groter aanbod aan werk en scholing, een toename van goed opgeleide vrouwen hebben zich veel gezinsstructuren verandert. Het sociale vangnet van de familie en naaste verwanten bestaat nog wel, maar vrouwen kiezen steeds meer ervoor om in hun eigen woning te leven, zonder inbreng van moeder of grootmoeder.

Intussen is er op Curacao sprake van “fluïdum van gezinnen en huishoudens met veranderende samenwoningspatronen, met veranderend (co-) ouderschap en met wisselende gezamenlijke verantwoordelijkheden.”

Het ideaal van en kerngezin met man en kinderen existeert maar maakt eigenlijk plaats voor de realiteit van alledag: namelijk veel vrouwen kiezen op een gegeven moment bewust voor een leven zonder man (mannen binden zich toch niet). Meisjes worden grootgebracht met het beeld dat mannen toch niet zullen blijven en dat zij op zichzelf aangewezen zullen zijn. Om die reden heerst er een druk voor hun om diploma's te halen. De man heeft vaak een ambivalente en onduidelijke rol.

Single Mothers

Hoofd van het huishouden naar geslacht in %

	1992	2001
Man	64,4	60,4
Vrouw	35,6	39,6

Op Curacao is er een hoge aantal single mothers. In 2001 had ruim 40% van de huishoudens een vrouwelijke hoofd. In 2001 was 50% van de female headed househoulds onder de armoedegrens. Single mothers zijn vaak het gevolg van migratie van mannen naar andere landen (Nederland) of ook een bewuste keuze van de moeders, zoals het uit sommige studies blijkt, omdat de man vaak die onduidelijke rol heeft en als onverantwoordelijk gekarakteriseerd wordt.

De jonge moeder heeft vandaag meer autonomie dan in de machismo/marianismo rolpatronen. Ten eerste werkt zij vaak, om voor hun kind of kinderen te zorgen. Zij krijgt ook steun van de overheid door het versterken van zorg, zoals kinderopvang en anderszins faciliteren van de werkende moeder, bijv. deeltijdarbeid. Voor de jonge vrouw op Curacao is het eerste zwangerschap vaak het omslagpunt in hun leven. Daarna maken moeders bewuste keuzes (m.b.t. opleiding met het oog op beter betaalde baan enz.)

Wettelijke onderwerping van de vrouw

De wettelijke status van vrouwen was lange tijd voor hun nadeel. Tot in de jaren 1970 hadden vrouwen een “minor status” en konden bijvoorbeeld geen contracten tekenen, goederen overbrengen of een krediet opnemen. Een lange tijd waren single mothers niet bevoegd voor een huis of woning tenzij een mannelijke borgsteller of garant voor hun aanwezig was. Nu kan dat wel.

Een ander discriminerend wet dat pas in 1983 afgeschaft werd had betrekking tot vrouwen in de civil service. Het legde vast dat gehuwde vrouwen geen permanente baan in de civil service konden krijgen. Een tijdelijke aanstelling was alleen mogelijk wanneer er geen man of ongehuwde vrouw voor de positie in aanbod was. Gehuwde vrouwen waren dus niet in stand om een baan te houden. Vrouwen hadden dus veel minder carrière mogelijkheden in de public service dan mannen.

Ook kregen gehuwde vrouwen in de public service 25% minder salaris dan hun mannelijke of ongehuwde tegenstanders. Pas in 1994 nam de Surpreme Court een wet aan dat gelijke salaris voor gehuwde en ongehuwde vrouwen opzette. Op dit moment betalen single mothers meer belastingen dan gehuwde vrouwen.

Opleiding, werk en politiek

Bestand:Curaminister.jpg

Emily Saïdy de Jongh-Elhage, minister-president van de Nederlandse Antillen, van 26 maart 2006 tot 10 oktober 2010

Afgestudeerde University of Curacao

	2009	2010
Mannen	64	73
Vrouwen	115	149
Totaal	179	222

Er zijn duidelijk meer vrouwelijke studenten en afgestudeerde dan mannelijke op Curacao (ruim 60%). Hoewel vrouwen zo een duidelijke voorsprong m.b.t. opleiding hebben, konden ze van dit voordeel nog niet gebruik maken om hun positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Mannen hebben nog steeds vaak meer kansen op een ban hoewel ze minder goed opgeleid zijn. Omdat vrouwen langer een opleiding volgen zijn ze dan ook ouder als ze een baan zoeken (meerderheid 35-44 jaar), terwijl mannen al met 15-24 jaren op zoek naar een baan gaan.

Er is ook een grote gat tussen de salaris van vrouwen en mannen. Gemiddeld verdienen vrouwen maar 71% van wat mannen verdienen. Men kan dat tot een beperkte mate verklaren met het feit dat vrouwen op gebieden werken waar de salaris lager is, zoals zorg, opleiding. Er zijn weinig vrouwen in topposities. Op 100 mannen in topposities volgen maar 29 vrouwen.

Vrouwen kregen het kiesrecht in 1948 en tonen sinds dit datum een constante participatie. De voormalige Nederlandse Antillen hadden vijf vrouwelijke Prime Ministers, de eerste in 1977. Er zijn duidelijk meer mannen dan vrouwen in het nationaal parlement en de ministerraad. Alleen een kwart van die leden zijn vrouwen. Volgens het census van 2001 is het aandeel van vrouwen in andere decisionmaking-processes 33%.

Feminisme op Curaçao

In 1980 werd SEDA opgericht, het sentro di dama, een vrouwencentrum dus. Er wordt op verschillende manieren gewerkt aan de verbetering van de positie van de vrouw. Door donaties ontvangen SEDA en de vrouwen kleding en meubels. Ook is er de mogelijkheid om hulp van een maatschappelijk werker te krijgen. SEDA biedt ook goedkope cursussen aan en informatie seksuele voorlichting. Op deze manier tracht SEDA de kansen van vrouwen op de arbeidsmarkt en in het persoonlijke leven te vergroten.

Sinds 1996 bestond het Bureau Vrouwenzaken (BVZ) (→ nu Bureau Familiezaken, Gender en Emancipatie), wat ervoor zorgt dat in het beleid meer aandacht gelegd wordt op toeleiding van vrouwen naar de arbeidsmarkt en beter kinderopvang.

Literatuurlijst

• Cuales, Sonia Magdalena. In Search of Our Memory: Gender in the Netherlands Antilles. Feminist Review, No. 59, Rethinking Caribbean Difference (Summer, 1998), pp. 86-100. Link.

• Oostindie, G.J. Slavernij, canon en trauma. Oratie. Universiteit van Leiden, oktober 2007. Link.

• Temmink, Marieke. De rol van machismo / marianismo in het leven op Curaçao. Bachelorarbeid. Universiteit Twente, 2005.Link.

• Vrouwen van de Nederlandse Antillen en Aruba.' Onderzoek van de Universiteit van de Nederlandse Antillen in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, januari 2010.

Referentielijst