Hondsdagen (periode)

De Hondsdagen is een aanduiding van de periode van ongeveer 20 juli tot 20 augustus, gerelateerd aan het sterrenbeeld Grote Hond. In Nederland en België is deze periode gemiddeld de warmste van het jaar.

Hondsdag

De term hondsdag vindt zijn oorsprong in een astronomisch gegeven, als dag in de periode van de hondsdagen. Echter, vanwege het karakter van de Hondsdagen als typisch warmste periode van de zomer, zijn er bijkomend ook meteorologische betekenissen ontstaan. In Nederland duidt men met hondsdag wel eens informeel een hete dag aan, typisch voor de periode van de Hondsdagen. Het is echter geen gedefinieerde meteorologische term. Men gebruikt bij het KNMI de term tropische dag voor een dag waarop de maximumtemperatuur 30°C of meer bereikt.

In België gebruikt het KMI het begrip hittedag, met dezelfde betekenis als tropische dag in Nederland. Echter, in Belgie gebruikt men de term hondsdag eveneens, voor een dag waarop ten eerste de minimumtemperatuur 18,2 °C overschrijdt en ten tweede de maximumtemperatuur 29,6 °C overschrijdt. Deze temperaturen moeten gemeten zijn in Ukkel bij het KMI.

Sterrenbeeld 'De Grote Hond'

De dagen van omstreeks 20 juli tot rond 20 augustus worden de Hondsdagen genoemd. In deze periode, die soms ook wel iets eerder of later begint, komt de heldere ster Sirius van het sterrenbeeld de Grote Hond gelijk met de Zon op. Zodoende is Sirius (volgens de Griekse mythologie de hond van de jager Orion) niet te zien. Toen Orion stierf kreeg hij met zijn hond Sirius een plek aan de hemel. De periode van de Hondsdagen is het hoogtepunt van de zomer, de hoogzomer. In Nederland is Sirius op zijn vroegst op 25 augustus weer zichtbaar. Veel mensen associëren de Hondsdagen met de aanwezigheid van veel insecten, met name muggen en vliegen. Ook kunnen verse voedingswaren, denk aan melk en vlees, gedurende deze periode eerder bederven.

Hitte

De Grieken en Romeinen zagen de Hondsdagen als de periode van de grote hitte. Ook voor Nederland gaat dat op: de tijd van de Hondsdagen is typisch de warmste van het jaar. Het etmaalgemiddelde van de temperatuur is dan 17°C en 's middags is 19 tot 24 graden heel normaal. Ook komen tijdens deze dagen de meeste hittegolven voor.

Overstromingen

Voor de oude Egyptenaren vielen de Hondsdagen samen met de jaarlijks terugkerende overstroming van de Nijl. Deze volgde altijd zo'n 15 dagen nadat Sirius weer zichtbaar was geworden. Volgens Ptolemaeus is in Egypte de kans om sterren van de eerste grootte te zien opkomen het grootst drie kwartier voor zonsopkomst. Terugrekenend voor 30° NB kon Sirius volgens deze eisen in de Juliaanse kalender in 500 v. Chr, op 19 juli gezien worden. Volgens de Gregoriaanse kalender zou dat 14 juli zijn.

Toen het Nassermeer nog niet bestond, waren de overstromingen het gevolg van seizoensregens in Ethiopië, de zuidelijke Soedan en vooral de omgeving van het Victoriameer. In Egypte zelf valt het hele jaar door nauwelijks regen.

Een overstromingsperiode, waarbij rivieren buiten hun oevers treden, is er bij ons niet. Maar de warmte kan wel gemakkelijk leiden tot onweersbuien met veel regen in korte tijd en lokale wateroverlast. Een vochtig, warm en broeierig weertype met zo nu en dan een paar stevige buien is karakteristiek voor de Hondsdagen. Voor onze voorouders, die nog niet over koelkasten beschikten, was dat ook de tijd waarin voedsel en melk sneller bedierven.

Honden?

In verscheidene landen had men vroeger de gewoonte om honden tijdens de Hondsdagen muilkorven om te doen uit vrees voor hondsdolheid. Maar de Hondsdagen hebben verder niets te maken met honden, al kan het tijdens een onweer hondenweer zijn. Het woord hondenweer is afgeleid van het oud-Nederlandse woord ondeweer, dat slecht weer betekent. In het Fries bestaat het woord 'ungetiid', dat was de zomerperiode tijdens de hooioogst.

Trivia

• Vroeger ging men ervan uit dat het weer tijdens de Hondsdagen het weer tijdens de nazomer en herfst zou kunnen voorspellen. Zo is er een gezegde dat zegt:

Komen de Hondsdagen met veel regen, dan gaan we slechte tijden tegen, maar komen de Hondsdagen helder en klaar, verwacht dan maar een gunstig jaar

• De eerste dag van de hondsdagen, 20 juli, wordt ook wel pisgriet genoemd en dit is een merkeldag.
• In 1952 publiceerde Hugo Claus een roman met de titel 'De Hondsdagen'.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen en voetnoten Een groot deel van de tekst op deze pagina, of een eerdere versie daarvan, is afkomstig van de website van het KNMI.