Dirk Johannes Spanjaard jr.

Dirk Johannes H.W. Spanjaard (Magelang, Java 1910 - 1998) vervulde in de Tweede Wereldoorlog een hoge bestuursfunctie aan het nationaalsocialistische Departement van Volksvoorlichting en Kunsten.

Afkomst

Dirk Spanjaard was de zoon van Dirk Spanjaard sr., een oud-waarnemend burgemeester van het Indonesische Tegal, en zijn vrouw Cornelia Fenna Beumer. De jonge Spanjaard groeide op in Nederlands-Indië, maar vertrok op 29 juli 1926 met de boot Rembrandt, zonder zijn ouders naar Nederland, om zijn eindexamen te doen en mogelijk als vlucht van de opstand die de Partai Komunis Indonesia onder leiding van Henk Sneevliet in Tegal voerde. In 1933 studeerde Spanjaard af als jurist. Een jaar later begon hij een advocatenpraktijk in Doetinchem. Spanjaard trad in 1936 in het huwelijk en hij zou vader worden van twee dochters. In 1938 was hij voorzitter van de Doetinchemse burgerwacht. Vlak voor de Duitse inval in Nederland werd hij gemobiliseerd en benoemd tot reserve-officier voor algemene dienst. Op 26 augustus 1940 meldde hij zich aan als lid van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) van ir. A.A. Mussert.

Nationaal-socialist

Tijdens de Tweede Wereldoorlog profileerde Spanjaard zich tot een nationaal-socialist met bestuurlijk-politieke invalshoek. Uit een curriculum vitae dat Spanjaard in januari 1941 schreef, blijkt dat hij na zijn aanmelding bij de NSB werd aangesteld op de 6e, de juridische, afdeling van het Algemeen Hoofdkwartier van de NSB. Daar hield hij zich voornamelijk bezig met internationaal recht. Vervolgens hief hij zijn advocatenkantoor op en ging na enige tijd over naar de Opbouwdienst. Uiteindelijk werd Spanjaard hoofd van de afdeling Juridische Zaken van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten. In het culturele tijdschrift De Schouw van 15 oktober 1942 schreef Spanjaard een artikel, getiteld 'Het lidmaatschap van de Kultuurkamer', waarin hij heel duidelijk zijn antisemitische opvattingen naar voren liet komen. Een citaat:

Op de eerste plaats sluit de Verordening in artikel 10 uitdrukkelijk joden en joodsch-vermaagschapte personen uit, een logisch gevolg van de opdracht aan de Kamer om haar taak 'in het licht van haar verantwoordelijkheid tegenover de volksgemeenschap' uit te oefenen. De begrippen Nederlandsche volksgemeenschap en jodendom zijn nu eenmaal onvereenigbaar, een stelling, die elders herhaaldelijk beter en uitvoeriger is geargumenteerd, dan binnen het bestek van deze beschouwing mogelijk zou zijn.

Tijdens de oorlog was Spanjaard begunstigend lid van de Nederlandsche SS. Ook participeerde hij in activiteiten van de Weerbaarheidsafdeling (WA) van de NSB. Spanjaards ouders waren niet content met de politieke keuze van hun zoon. Spanjaard sr. was adjunct-directeur van een door de Duitsers opgezet Joods Tehuis (Villa Bouchina) te Doetinchem.

Veroordeling

Nadat Nederland in 1945 van de Duitsers werd bevrijd werd Spanjaard jr. gearresteerd vanwege de medewerking die hij had verleend aan het nationaal-socialistische regime. Na hij twee jaar in voorarrest was gehouden werd hij op 7 juli 1947 veroordeeld tot gevangenschap tot 1 januari 1948,

voorts ontzet uit beide kiesrechten, het recht om bij de gewapende macht te dienen en het recht om de advocatuur uit te oefenen.

Bovendien werd, zo schreef het Algemeen Handelsblad,:

van het 'vermogen' van de verdachte, dat thans bestaat uit ƒ 60,- en ƒ 12,- aan contanten werd ƒ 7,50 verbeurd verklaard om, zoals de president het formuleerde: 'het zijne bij te dragen ter delging van de 'astronomische' schade, veroorzaakt door hem en zijn soortgenoten'.

Na het uitzitten van de gevangenisstraf vond Spanjaard een administratieve baan in Den Haag, waar hij in 1998 overleed.

Zie ook:

Fascisme · Nationaalsocialisme