Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Trema
Het deelteken of trema is een diakritisch teken in de vorm van twee stippen die, naast elkaar, boven een klinker geplaatst worden. Wanneer het teken op de i geplaatst wordt, wordt de enkele stip door de twee stippen vervangen.
Deelteken
Het 'deelteken' wordt gebruikt om het taalkundig fenomeen diëresis aan te duiden: twee opeenvolgende klinkers die in twee afzonderlijke lettergrepen uitgesproken worden in plaats van als éénlettergrepige klank of tweeklank. In het Nederlands wordt het deelteken regelmatig gebruikt en ook andere talen als het Catalaans, het Frans, het Grieks en het Spaans maken er gebruik van. In het Engels is het gebruik niet verplicht en tegenwoordig uiterst zeldzaam; slechts een beperkt aantal kranten en tijdschriften maakt er nog gebruik van.
Een deelteken wordt enkel gebruikt als het na elkaar schrijven van de letters zonder extra aanduiding tot een verkeerde uitspraak kan leiden.
 Trema in de Nederlandse spelling |
Bij uitbreiding gebruiken sommige talen zoals het Spaans, het Catalaans en het Frans het deelteken ook om een klinker afzonderlijk uit te spreken zelfs als de voorgaande letter een medeklinker is, zoals g of q. Voorbeelden zijn in het Spaans vergüenza (schaamte), pingüino (penguin).
In de familienaam van de Engelse zussen Charlotte, Emily en Anne Brontë wordt het deelteken bij uitbreiding gebruikt om de anders onuitgesproken eindklinker e toch uit te spreken.
Strikt genomen kan geargumenteerd worden dat het trema geen diakritisch teken is omdat het geen andere klankwaarde aan de gemarkeerde letter geeft, althans niet in geïsoleerde positie. Deze interpretatie is echter weinig gangbaar: gewoonlijk wordt het trema wel degelijk tot de diakritische tekens gerekend.
Deelteken boven y
Soms wordt in het Nederlands abusievelijk een y met een deelteken gebruikt in plaats van de ij. De twee puntjes op de ij vormen echter geen deelteken, zelfs als men de ij als één letter beschouwt (wat niet algemeen aanvaard wordt). De twee puntjes van de ij zijn gewoon de twee afzonderlijke puntjes van de letters i en j waaruit de digraaf ij bestaat.
In het Frans komt de y met deelteken wel sporadisch voor. Voorbeelden zijn de familienaam van de Waalse componist Eugène Ysaÿe en plaatsnamen als Freÿr en L'Haÿ-les-Roses.
Technisch
Verschil met umlaut
Hoewel ze op elkaar lijken, hebben deelteken en umlautteken een zeer verschillende functie. Het deelteken wordt gebruikt om onderscheid te maken tussen een tweeklank en twee losse klanken, terwijl een klinker met umlaut een andere klank verbeeldt. Dit blijkt vooral bij het afbreken aan het eind van de regel. Als het woord vlak voor een trema-letter wordt afgebroken, verdwijnt het trema. Er is immers geen verwarring meer mogelijk. Een umlaut blijft gewoon staan.
Handgeschreven is er nauwelijks of geen verschil te zien tussen een deelteken en een umlautteken. De umlaut wordt soms als twee korte verticale streepjes genoteerd.
Professionele typografen verkiezen vaak de puntjes van een umlaut wat dichter boven de letter te plaatsen dan de puntjes van een trema.
Computers
De karaktercodering ISO 8859-1 bevat wel de letters ä, ë, ï, ö, ü en de bijhorende hoofdletters, maar de ÿ enkel als kleine letter, met de Ÿ toegevoegd in de herziene editie ISO 8859-15.
Unicode voorziet de dubbele stip als combinatiekarakter U+0308. Voor compatibiliteit met oudere karaktercoderingen zijn ook tientallen codepunten beschikbaar met letters met een dubbele stip erboven.
Zowel het combinatiekarakter U+0308 als de letters met dubbele stip kunnen zowel als umlaut en deelteken gebruikt worden.
Soms is het nodig een onderscheid te maken tussen het umlautteken en het trema. In dergelijke gevallen zou de volgende aanbeveling van ISO/IEC JTC 1/SC 2/WG 2 gevolgd moeten worden:
- Als deelteken, gebruik Combining Grapheme Joiner (CGJ, U+034F) + Combining Diaeresis (U+0308)
- Als umlautteken, gebruik Combining Diaeresis (U+0308)
| Latijns alfabet |
|---|
|