Linkshandigheid

Een linkshandige honkbalspeler.

Met linkshandig worden mensen aangeduid die als voorkeurshand hun linkerhand hebben. Meestal, maar niet altijd, zijn ze ook linksvoetig en linksogig. Linksvoetig of linksbenig wil zeggen dat ze hun linkervoet gebruiken om bijvoorbeeld tegen een bal te schoppen of hoog te springen. Linksogig betekent dat ze hun linkeroog gebruiken als meesteroog om bijvoorbeeld te mikken met een geweer of om door de lens van een microscoop te kijken.

De oorzaak van rechts- of linkshandigheid is onbekend, maar erfelijkheid lijkt een rol te spelen. Rechts- of linkshandigheid ontwikkelt zich bij de mens vanaf het zesde levensjaar (lateralisatiefase) en hangt samen met de verschillen in specialisatie van de hersenhelften (lateraliteit). Het hebben van een voorkeurshand heeft tot gevolg dat allerlei vaardigheden uitsluitend met de voorkeurshand worden aangeleerd en deze hand zich veel sterker ontwikkelt dan de andere hand. Dit uit zich in een betere motoriek: de voorkeurshand heeft sterker ontwikkelde spieren die beter bestuurbaar zijn en meer kracht hebben. Voorbeelden:

• Schrijven wordt alleen aangeleerd met de voorkeurshand. De andere hand leert dit niet en kan dan ook nauwelijks schrijven. Toch is gebleken dat mensen die hun voorkeurshand ineens niet meer kunnen gebruiken, redelijk tot vrij goed met de andere hand kunnen leren schrijven, ook al bereiken ze niet het niveau van de voorkeurshand.
• Professionele tennisspelers hebben een zichtbaar dikkere (onder)arm aan de kant van hun voorkeurshand omdat vooral met deze hand en arm wordt getennist en getraind.

In tegenstelling tot de meeste diersoorten, die geen voorkeur lijken te hebben voor het gebruik van de linker- of rechterledematen, is de mens meest rechtshandig. Naar schatting 10 tot 15 procent van de mensheid is linkshandig. Over het algemeen zijn er meer linkshandige mannen dan vrouwen, in percentages ongeveer 10% meer. Eén helft van een eeneiige tweeling heeft 20% kans om linkshandig te worden. Het fenomeen dat sommige mensen geen voorkeurshand hebben en bijvoorbeeld kunnen schrijven met rechts én links wordt tweehandigheid of ambidextrie genoemd.

Linkshandig schrijven

Bij een schrift dat van links naar rechts wordt geschreven schuift een linkshandige met de schrijvende hand over het geschrevene. Dit bemoeilijkt het teruglezen van het geschrevene en daarmee het in een rechte lijn schrijven. In de praktijk wordt dit vaak opgelost door de linkerhand te plaatsen boven de lijn waarop wordt geschreven. Dit is echter een vermoeiende schrijfhouding. Met links schrijven is ook vermoeiender dan met rechts schrijven, omdat de bewegingen uit de vingers moeten komen en niet uit de pols, zoals bij rechtshandig schrijven. Dit omdat men de pen duwt en niet trekt.

De sneldrogende inkt van een balpen geeft weinig problemen als met hand of pols over het geschrevene wordt geschoven, maar in de tijd dat met kroontjespen en inktpot werd geschreven was het voor linkshandigen zeer lastig om inktvlekken en -vegen te voorkomen. Bovendien is het met een kroontjespen lastig om duwend te schrijven omdat deze een scherpe punt heeft die bij duwen in het papier kan haken. Om deze praktische redenen was het met links schrijven op veel scholen verboden en werden kinderen gedwongen rechts te leren schrijven. Omdat de kroontjespen tot het eind van de jaren 1960 werd gebruikt is er een behoorlijk hoog percentage linkshandige ouderen dat aangeleerd heeft dingen met de rechterhand te doen waar ze normaal gesproken de linkerhand zouden gebruiken. Dit wordt ook wel aangeleerde tweehandigheid genoemd ter onderscheid van echte ambidextrie die heel weinig voorkomt.

Bij een schrift dat van rechts naar links wordt geschreven is de manier van schrijven heel anders waardoor bovenstaande nadeel zich niet voordoet bij - in dit geval - rechtshandigen.

Mogelijke problemen

In een rechtshandig georiënteerde maatschappij spelen er problemen op voor linkshandigen. Dat komt onder andere doordat veel artikelen asymmetrisch van vorm zijn, waarbij verondersteld wordt dat de gebruiker rechtshandig is. De problemen zijn groter naarmate er meer een beroep wordt gedaan op de fijne motoriek. Hieronder staat een lijst met voorbeelden van problemen waar een linkshandige mee te maken kan krijgen.

• Allerlei apparaten hebben bedieningsknoppen aan de rechterzijde. Bij linkshandig gebruik kan dit gevaar opleveren of lastig zijn. Voorbeelden: cirkelzaag en sommig ander gereedschap, nummertoetsen rechts op een toetsenbord (computer), schuifbalk van PDA, het opwindknopje van een horloge, fototoestellen, videocamera's, kookplaten.
• Knippen met een rechtshandige schaar. (Sommige linkshandigen lossen dit op door met de rechterhand alleen de schaar open en dicht te doen, en met de linkerhand het papier zo te bewegen dat de lijn gevolgd wordt)
• Rechts zitten van iemand tijdens het schrijven of eten (stoten van de armen)
• (Ergonomische) computermuizen
• Schriften en boeken (leunen over de kaft, kantlijn aan verkeerde kant)
• Schillen met een dunschiller
• Schrijven met vulpen (linker hand gaat over natte inkt > vlekken). Dit probleem treedt alleen op in talen waarin van links naar rechts geschreven wordt. Bovendien vlekt de gewone, rechtshandige, vulpen in de hand van een linkshandige.
• Moeilijk om recht te schrijven op papier of schoolbord bij schrift van links naar rechts (hand gaat over de tekst heen, waardoor je moeilijk in een rechte lijn kan schrijven)
• Leren breien of haken (kan meestal niet voorgedaan worden)
• Leren schakelen in auto in een land waar men rechts rijdt (duurt lang in verband met slechte fijne motoriek rechts)
• Schrijven met fineliner als een rechtshandige daarmee geschreven heeft (slijt blijkbaar anders)
• Steelpan en soep-/juslepel met schenktuitje (ze bestaan ook met twee schenktuitjes)
• Hockey (linkshandige spelers zijn welkom, de hockeystick moet echter de vlakke zijde aan linkerzijde hebben.)
• Congresstoelen met een opklapbaar tafeltje onder de rechterarm
• Gebakje eten met een gebakvorkje dat aan één zijde afgeplat is om het gebakje enigszins te kunnen „snijden”
• Het eten van een frikadel speciaal met behulp van een plastic, rechtshandig vorkje met kartelrand is gedoemd te mislukken bij linkshandigen.
• Bij honkbal worden bijna alleen handschoenen voor rechtshandige catchers gemaakt.
• Betalen met bankpas (PIN-code) omdat de betaalautomaat doorgaans aan de rechterkant zit en het numerieke toetsenbord vaak aan de linkerkant voorzien is van afscherming.
• Fiets op de standaard zetten (zit aan de verkeerde kant van de fiets)
• Rechtsboven op een schrijfblad gemonteerde balpen aan een te kort touwtje (bv. bij de bank of het postkantoor).
• Bij een kaartspel staan de cijfers vaak in de verkeerde hoeken (er bestaan ook kaarten met cijfers in elke hoek).
• Bij het zetten van een kan koffie staat de cijferverhouding op de verkeerde kant.
• Het zakje op een herenhemd staat links zodat men er makkelijke met de rechter- maar moeilijk met linkerhand in kan.
• Instappen in een sportroeiboot (men wordt geacht met het rechterbeen in te stappen).
• Een naaimachine is altijd rechtshandig.
• De hoorn van een telefoontoestel bevindt zich aan de linkerkant. Zelfs bij een symmetrisch toestel is dat zo (het snoer is aan de linkerkant bevestigd). Het is de bedoeling dat men de hoorn in de linkerhand houdt om rechts te kunnen schrijven.

Mogelijke voordelen

• Leren schakelen in auto in landen waar men links rijdt (duurt korter in verband met goede fijne motoriek links);
• In landen waar men rechts rijdt: tijdens het leren schakelen minder risico om onbedoeld naar links te zwenken (men heeft immers de „goede” hand aan het stuur);
• Linkshandigen zijn statistisch gezien creatiever;
• Makkelijker lezen in spiegelbeeld;
• Schrijven in Arabisch, Hebreeuws en andere schriften die van rechts naar links lopen;
• Sommige linkshandigen kunnen in plaats van links naar rechts ook van onder naar boven schrijven terwijl het papier recht ligt, vaak zonder dat ze het in de gaten hebben;
• Bij diverse sporten, zoals volleybal, honkbal (pitcher), schermen, tennis, handbal, badminton, waterpolo en tafeltennis, zijn rechtshandige spelers het in de regel minder gewend om linkshandige tegenstanders te ontmoeten, en daardoor in het nadeel, terwijl linkshandige spelers het meestal wel gewend zijn om tegen rechtshandige spelers te spelen; In sporten als basketbal, baseball en American Football blijkt linkshandigheid een nadeel te zijn.

Linkshandige producten

Veel linkshandigen ervaren problemen bij alledaagse zaken omdat veel producten ontworpen zijn voor rechtshandig gebruik. Bijvoorbeeld het knippen van papier met een rechtshandige schaar is voor een linkshandige erg lastig. Dat komt doordat de vingers schuin tegen de schaar drukken en de delen van de schaar van elkaar af worden gedrukt. Daarom zijn er ook linkshandige producten op de markt zoals een linkshandige schaar. Er bestaan zelfs linkshandige piano's, kettingzagen, zakmessen enzovoorts.

Mogelijke verbanden

Er wordt wel eens een verband gelegd tussen linkshandigheid en de volgende fenomenen:

• ADHD - Niet bewezen.
• Creativiteit - Een hoog percentage kunstenaars is linkshandig (bij metingen in kunstacademies: 40%).
• Dyslexie - Dyslexie heeft niet te maken met een schrijfgebrek door een verkeerde motoriek, maar vaak met problemen met ruimtelijk inzicht. Toch lijkt er een verband te bestaan.
• Hersenbeschadigingen - Dit kan een rol spelen: het menselijk lichaam is in staat om andere delen van de hersenen de functies van beschadigde hersencellen te laten overnemen. Rechtshandigheid wordt aangestuurd door de linkerhersenhelft. Bij beschadiging zou dit in principe ook kunnen worden overgenomen door de rechterhersenhelft met linkshandigheid als gevolg.
• Hoog intelligentiequotiënt - Het is niet bekend of dit ook zo is.
• Lagere levensverwachting - Niet bewezen
• Over het algemeen beter taalvermogen - Niet bewezen.

Referenties

Externe links

• Informatie over linkshandigheid
• (en) List of famous left-handers

Zie ook

• Dag van de linkshandigen

  Vrije mediabestanden over Left hand op Wikimedia Commons