Momentum (overdrachtelijk)

Het momentum is de sociale dynamiek rond een beslissend ogenblik. Het duidt op het kantelpunt waarop een evenwichtssituatie kan omslaan. Het is een kortstondig drempelmoment van instabiliteit dat betrekking kan hebben op een omslag in een maatschappelijke, bestuurlijke of politieke ontwikkeling. "Het momentum breekt ook aan" als men in de sport of bij onderhandelingen in een cruciale fase belandt. Er is dan voldoende kritieke massa ontstaan, energie verzameld of vaart bereikt voor een verandering. De tijd, snelheid en/of stemming zijn dan rijp om een doorbraak te veroorzaken of te ondergaan. De gebruiker van de term duidt er vaak mee op een situatie die vanuit het eigen perspectief kansrijk of lucratief is: “Op het omslagpunt moet je doorpakken”.

Herkomst

Het gebruik van de van oorsprong Latijnse term is populair geworden via het Engels. Amerikanen spreken wel van "The Big Mo". Momentum wordt in de mechanica gebruikt als aanduiding voor impuls, een grootheid voor massa en snelheid, op deze pagina echter vervult momentum in de immateriële en overdrachtelijke zin een functie om er een als uniek ervaren omslagmoment mee aan te duiden waarop een nieuwe situatie aanbreekt of er zich een alternatieve krachtsverhouding heeft ontwikkeld. Het kan gaan om een bewust geplande, geforceerde doorbraak maar ook om een als autonoom ervaren beslissende externe kracht of macht. Zo’n katalysator kan bijvoorbeeld de publieke opinie zijn, marktontwikkelingen, internationale verhoudingen, de stemming op de beurs, de uitslag van een verkiezing of referendum, een mediahype, flow, rage of mode. In de overdrachtelijke betekenis is het bepalen van het momentum een subjectieve beoordeling: het hangt af van een persoonlijke of collectief aangevoelde taxatie.

Duur van de omslag

Het begrip momentum kan ten opzichte van verwante termen ook uitgelegd worden door te verwijzen naar de kortstondigheid van het energiemoment waaruit een collectiviteit zijn veranderkracht put, zoals bijvoorbeeld teamspirit of de impuls die een kopgroep van wielrenners deelt om te kunnen demarreren uit het peloton. Bij grotere maatschappelijke omwentelingen zoals de Val van de Muur, de bankencrisis of de escalatie van een oorlog kan "momentum" in beschouwende analyses een groter tijdsbeslag omvatten. Vanuit een historisch langetermijnperspectief spreekt men ook hier wel van een momentum, maar dan wordt ook het abstractere begrip tijdgeest, of het woord trendbreuk of cesuur gebruikt om een ontwikkelingsovergang te markeren.

Verwante begrippen

• Beslissend moment, vakterm in de fotografie: visueel hoogtepunt dat samenvalt met een dramatisch hoogtepunt.
• Conjunctuur wijst op fluctuaties in economische groei en productie en heeft betrekking op voortdurende golfbewegingen.
• Cesuur, geschiedkundige term over een verandering in ontwikkeling.
• Evenwicht beschrijft een fragiele situatie waarin zonder verstoring geen maatschappelijke, psychologische of economische verandering plaatsvindt.
• Hype is de benaming voor de herhaalde aandacht voor iets nieuws als gevolg van die aandacht zelf: een zichzelf versterkend mechanisme waardoor het nieuws zijn eigen opvolging creëert en soms buitenproportionele vormen aanneemt.
• Katalysator wijst niet op het moment, maar op de veroorzaker van het keerpunt, een persoon die of idee dat een gebeurtenis bevorderde of beslissend wijzigde.
• Kritische massa of kritieke massa is in de kernfysica de minimale hoeveelheid splijtbaar materiaal die nodig is om een nucleaire kettingreactie in stand te houden. Momentum = kritische massa x snelheid. Of in sociale context: Momentum = kritische massa van begrip van de verandering x vaart (snelheid) van verandering.
• Kwantumsprong, een term uit de kwantummechanica die ook metaforisch wordt gebruikt voor een positieverandering; het betreft niet zozeer het omslagmoment, maar het gevolg en de gewijzigde verschijningsvorm die zich erna voordoet.
• Paradigmaverschuiving is een inzicht dat leidt tot een dramatisch ander beeld van de werkelijkheid.
• Longue durée wordt gebruikt voor grote fysische veranderingen van lange duur.
• Trendbreuk, schisma en cesuur zijn synoniemen voor breuk in een ontwikkeling, niet zozeer voor het veranderingsmoment.
• Tijdgeest omvat niet zozeer het moment maar een periode die gemarkeerd wordt door een eigen manier van denken en handelen, zoals flowerpower, gotiek, gothic of de jaren zestig.

Context

Op tal van gebieden probeert men te profiteren van of in te spelen op het fenomeen ‘momentum’. Zo spelen preventiedeskundigen in op het feit dat omwonenden kort na een brand ontvankelijker zijn voor advies over de aanschaf van een rookmelder dan daags ervoor. Een zegswijze toont dat de sociale betekenis van ‘momentum’ al oud is: "Men moet het ijzer smeden als het heet is". Een atleet zal zijn voorsprong uitbouwen als de nummer twee even een dip had. Ook veranderkundigen zoals issuesmanagers weten dat als de publieke aandacht groot is (of juist als deze afwezig is of is afgeleid) de omstandigheden ideaal zijn om hervormingen door te voeren. Zo vormen paniek of desoriëntatie een momentum om te kunnen 'doorpakken'. Een crisis of emotie "geeft dan momentum" en verlaagt de drempel voor het realiseren van veranderingen.

Tekstvoorbeelden

• "India: hervormingen bieden momentum voor aandelen."
• "Na zijn overwinning in Iowa kreeg Obama's gooi naar het presidentschap momentum."
• "Een serieuze domper, want het momentum leek even aan de zijde van Beerschot te staan."

Zie ook

• Kairos is in de Griekse mythologie de personificatie van de gelegenheid, het juiste moment om iets voor elkaar te krijgen.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties