Aderlaten

Het vroegere aderlaten.

Aderlaten is het onttrekken van bloed uit een ader. De veronderstelling daarbij is dat dit een middel is om een ziekte of kwaal te verhelpen.

Methoden

Bij aderlaten wordt met speciaal daarvoor gemaakt gereedschap een aantal oppervlakkige verwondingen gemaakt in de huid.

De chirurgijn uit de Middeleeuwen gebruikte speciale aderlaatmessen, zogenaamde vlijmen. In de 15e eeuw werd een meervoudig mesje (kopsnepper) ontwikkeld, waarbij na bediening een springveer met een lancet naar buiten springt en een wond snijdt in de huid van de patiënt.

Tegenwoordig wordt veneus bloed ook met een grotere canule afgenomen. De hoeveelheid afgenomen bloed ligt dan meestal tussen de 50 en 500 ml.

Een andere methode van bloedonttrekking is de inzet van bloedzuigers (Hirudo medicinalis). Deze worden op de bestemde plaats op de huid gezet, en blijven zitten tot deze zich (met bloed verzadigd) laten afvallen. De speciale samenstelling van het speeksel van de bloedzuigers (o.a. hirudine) gaat de bloedstolling tegen, waardoor het beetwondje meestal nog sterk nabloedt.

Een variant hierop is het bloedend Schröpfen, waarbij sterk verwarmde glazen halve bollen (kopglazen) op de (opzettelijk beschadigde) huid worden gezet. Bij het afkoelen van de lucht ontstaat een negatieve druk die bloed door de verwondingen heen trekt. Wanneer het glas bijna met bloed is gevuld, wordt het weggenomen, de wond gereinigd, en opnieuw opgezet.

Geschiedenis

In de oudheid, in de Middeleeuwen en tot in de 16e eeuw (en opnieuw in de 19e eeuw) werd deze methode toegepast bij ziekten waar geen andere therapie voor bekend was (en dat waren in die tijd heel veel ziekten). Men meende dat de mens vier humores (lichaamsvochten) had, namelijk bloed (sanguis), slijm (phlegma), zwarte gal (melanos chole) en gele gal (chole). Ziekten werden veroorzaakt als deze vochten niet in balans waren en als men van een van deze vier vochten te veel had. Ook werden de vier temperamenten aan deze vochten toegeschreven: sanguïnisch, flegmatisch, melancholisch (melancholie heet dan ook wel zwartgalligheid) en cholerisch.

Met een aderlating werd naar men dacht het evenwicht hersteld. Heel wat mensen zijn naar tegenwoordig wordt aangenomen door veelvuldig aderlaten eerder overleden dan anders het geval zou zijn geweest. Veel mensen zijn overleden aan infecties door het gebruik van niet-steriele instrumenten bij het aderlaten. Aderlaten werd op dermate grote schaal toegepast dat barbiers het deden als bijverdienste. De korte, rood-witte paal aan de gevel van de barbier symboliseert een bloedende arm met verband er om.

Indicaties in de moderne geneeskunde

In de moderne tijd is er, los van bloedafname ten behoeve van een bloedtransfusie nog maar zelden een indicatie voor aderlating:

• Bij ijzerstapelingsziekte hemochromatose worden aderlatingen gebruikt om de veel te hoge opgeslagen voorraad ijzer van een patiënt tot normale waarden terug te brengen. In dat geval kunnen over een periode van enkele maanden vele liters bloed worden afgetapt.
• Bij polycytemia vera is er sprake van ongecontroleerde aanmaak van rode bloedcellen en kan geregelde aderlating nodig zijn.
• Bij chronisch zuurstofgebrek, bijvoorbeeld door pulmonale hypertensie als gevolg van cyanotische aangeboren hartafwijkingen, (zoals (het syndroom van Eisenmenger, tetralogie van Fallot, Transpositie van de grote vaten), maakt het lichaam extra rode bloedcellen aan om meer zuurstof te kunnen vervoeren. Wanneer dit proces doorschiet, wordt het bloed stroperig en werkt dit mechanisme averechts. In zulke gevallen kan tot aderlating worden overgegaan.
• In uiterste nood bij astma cardiale, een aandoening waarbij alleen het zeer snel verminderen van het circulerend volume nog redding kan brengen. Meestal kan echter in dergelijke gevallen een beter effect worden bereikt door het intraveneus geven van krachtige diuretica, wat in enkele minuten een merkbaar effect sorteert.

Trivia

De term "aderlating" gebruikt men ook als uitdrukking voor het moeten betalen van een flinke som geld en/of het afgezet (opgelicht) worden.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Bloodletting op Wikimedia Commons.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: