Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Norn (taal): verschil tussen versies
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Norn_(taal)&oldid=50165803) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
Het '''Norn''', ook '''Norröna''', is een uitgestorven [[Noord-Germaanse talen|Noord-Germaanse taal]] die gesproken werd op de [[Shetlandeilanden]], de [[Orkney-eilanden]] en in [[Caithness]] op het vasteland. Op de eerste archipel heeft de taal zich misschien tot in de negentiende eeuw gehandhaafd. Het Caithness Norn was toen al eeuwen uitgestorven. Nadat de eilanden door Noorwegen aan Schotland waren teruggegeven, werd het gebruik van het Norn ontmoedigd en zo moest de taal plaats maken voor het [[Schots (taal)|Schots]]. | Het '''Norn''', ook '''Norröna''', is een uitgestorven [[Noord-Germaanse talen|Noord-Germaanse taal]] die gesproken werd op de [[Shetlandeilanden]], de [[Orkney-eilanden]] en in [[Caithness]] op het vasteland. Op de eerste archipel heeft de taal zich misschien tot in de negentiende eeuw gehandhaafd. Het Caithness Norn was toen al eeuwen uitgestorven. Nadat de eilanden door Noorwegen aan Schotland waren teruggegeven, werd het gebruik van het Norn ontmoedigd en zo moest de taal plaats maken voor het [[Schots (taal)|Schots]]. | ||
==Typologie== | ==Typologie== | ||
| Regel 12: | Regel 12: | ||
== Voorbeelden van het Norn == | == Voorbeelden van het Norn == | ||
Het [[Onzevader]] in het Shetland-Norn: | Het [[Onzevader]] in het Shetland-Norn: | ||
:Fy vor or er i Chimeri. Halaght vara nam dit. | :''Fy vor or er i Chimeri. Halaght vara nam dit. | ||
:La Konungdum din cumma. La vill din vera guerde | :''La Konungdum din cumma. La vill din vera guerde | ||
:i vrildin sindaeri chimeri. | :''i vrildin sindaeri chimeri. | ||
:Gav vus dagh u dagloght brau. Forgive sindorwara | :''Gav vus dagh u dagloght brau. Forgive sindorwara | ||
:sin vi forgiva gem ao sinda gainst wus. | :''sin vi forgiva gem ao sinda gainst wus. | ||
:Lia wus ikè o vera tempa, but delivra wus fro adlu idlu. | :''Lia wus ikè o vera tempa, but delivra wus fro adlu idlu. | ||
:For do i ir Kongungdum, u puri, u glori, Amen. | :''For do i ir Kongungdum, u puri, u glori, Amen. | ||
Dezelfde tekst (zonder de laatste zin | Dezelfde tekst (zonder de laatste zin „Want van U is het Koninkrijk, de kracht en de heerlijkheid”) in het Orkney-Norn: | ||
:Favor i ir i chimrie, Helleur ir i nam thite, | :''Favor i ir i chimrie, Helleur ir i nam thite, | ||
:gilla cosdum thite cumma, veya thine mota vara gort | :''gilla cosdum thite cumma, veya thine mota vara gort | ||
:o yurn sinna gort i chimrie, | :''o yurn sinna gort i chimrie, | ||
:ga vus da on da dalight brow vora | :''ga vus da on da dalight brow vora | ||
:Firgive vus sinna vora sin vee Firgive sindara mutha vus, | :''Firgive vus sinna vora sin vee Firgive sindara mutha vus, | ||
:lyv vus ye i tumtation, min delivera vus fro olt ilt, Amen. | :''lyv vus ye i tumtation, min delivera vus fro olt ilt, Amen. | ||
Het enige bekende dichtwerk in het Norn is de [[Hildina]], opgetekend in 1774. | Het enige bekende dichtwerk in het Norn is de [[Hildina]], opgetekend in 1774. | ||
| Regel 35: | Regel 35: | ||
{{incubator|nrn}} | {{incubator|nrn}} | ||
{{Navigatie Germaanse talen}} | {{Navigatie Germaanse talen}} | ||
{{authority control|TYPE=t|Wikidata=Q36708}} | |||
[[Categorie:Dode taal]] | [[Categorie:Dode taal]] | ||
[[Categorie:Noord-Germaanse taal]] | [[Categorie:Noord-Germaanse taal]] | ||
Huidige versie van 16 jun 2023 om 01:47
Het Norn, ook Norröna, is een uitgestorven Noord-Germaanse taal die gesproken werd op de Shetlandeilanden, de Orkney-eilanden en in Caithness op het vasteland. Op de eerste archipel heeft de taal zich misschien tot in de negentiende eeuw gehandhaafd. Het Caithness Norn was toen al eeuwen uitgestorven. Nadat de eilanden door Noorwegen aan Schotland waren teruggegeven, werd het gebruik van het Norn ontmoedigd en zo moest de taal plaats maken voor het Schots.
Typologie
Het Norn is zeer slecht gedocumenteerd, waardoor moeilijk is vast te stellen in hoeverre men van een aparte taal kan spreken. Er bestaan enkele middeleeuwse documenten die op de Orkney- en Shetlandeilanden werden geschreven, maar deze vallen taalkundig gezien als Oudnoords te bestempelen. Van de eilanden afkomstige runeninscripties vallen nauwelijks van Noorse, Deense en IJslandse inscripties te onderscheiden. Vanaf de 16de eeuw werd Noors als schrifttaal grotendeels vervangen door Deens; op de eilanden vond dit navolging, en enkel een paar Schotse leenwoorden verraden dat teksten niet op het vasteland werden geschreven. Pas in de Nieuwe Tijd, naarmate de bronnen schaarser worden, valt een morfologisch verval op dat typisch is voor creolisatie. In enkele late versjes in het Norn blijkt dat de grammatica een zeer sterk syncretisme heeft doorgemaakt, waarbij de zinsbouw soms zelfs nagenoeg achterwege werd gelaten:
- Jarta, bodena komena rontena Komba
(Waarschijnlijk iets als: „Geliefde, de boot is rond de Kaim gekomen.”)[1]
Het hedendaagse Shetlands — dat wil zeggen: het Engelse dialect van de Shetlandeilanden — bezit naar schatting ongeveer 2000 woorden die van Scandinavische oorsprong zijn. De officiële wapenspreuk van Shetland, Með lögum skal land byggja („Met wetten moet het land opgebouwd worden”) is overigens in elk taalkundig opzicht IJslands.
Voorbeelden van het Norn
Het Onzevader in het Shetland-Norn:
- Fy vor or er i Chimeri. Halaght vara nam dit.
- La Konungdum din cumma. La vill din vera guerde
- i vrildin sindaeri chimeri.
- Gav vus dagh u dagloght brau. Forgive sindorwara
- sin vi forgiva gem ao sinda gainst wus.
- Lia wus ikè o vera tempa, but delivra wus fro adlu idlu.
- For do i ir Kongungdum, u puri, u glori, Amen.
Dezelfde tekst (zonder de laatste zin „Want van U is het Koninkrijk, de kracht en de heerlijkheid”) in het Orkney-Norn:
- Favor i ir i chimrie, Helleur ir i nam thite,
- gilla cosdum thite cumma, veya thine mota vara gort
- o yurn sinna gort i chimrie,
- ga vus da on da dalight brow vora
- Firgive vus sinna vora sin vee Firgive sindara mutha vus,
- lyv vus ye i tumtation, min delivera vus fro olt ilt, Amen.
Het enige bekende dichtwerk in het Norn is de Hildina, opgetekend in 1774.
Bronnen, noten en/of referenties
|
|
Zie de Wikisage-test in het Norn (taal) op de Wikimedia Incubator |
| Indo-Europese talen > Kentum-talen > Germaanse talen > |
|---|
* = Uitgestorven taal |
