Boustrofedon

Boustrofedon, ossendraaischrift of ossenploegenschrift, een term uit de schriftgeschiedenis, is een manier van schrijven waarbij de tekst in opeenvolgende regels afwisselend van links naar rechts en van rechts naar links wordt geschreven.

De term boustrofedon komt uit het Grieks (βουστροφηδόν) en betekent letterlijk „draaien als een (ploegende) os” (bous – ’os’ en strephein – ’draaien’). Deze manier van schrijven werd in verschillende perioden en in verschillende gedeelten van de wereld toegepast. Het bekendst is de toepassing in vroege Griekse geschriften.

Er zijn meerdere manieren om boustrofedon te schrijven, bijvoorbeeld:

• De schrijfrichting van de regels wordt per regel omgedraaid, maar de schrijfrichting van de woorden niet.
• De woorden worden ook omgedraaid maar de letters blijven hetzelfde.
• Alles wordt gedraaid: zowel de schrijfrichting, de woorden als de letters (om de andere regel is een regel in ’spiegelschrift’).
• Alles verandert van schrijfrichting en wordt ten opzichte van de vorige regel ondersteboven geschreven: elke tweede regel wordt 180 graden gedraaid.

Vindplaatsen

Boustrofedon geschreven teksten werden op vele plaatsen op aarde gevonden, zoals in landen in en rondom de Middellandse Zee, als Kreta, Cyprus, Italië (zowel in het Etruskisch als in Italische talen), Klein-Azië (Hettitisch) en in het vroegere Arabië, maar ook in verder afgelegen gebieden als India, Centraal-Amerika, Paaseiland (het Rongorongo) en in Noord-Europa (vroeg runenschrift).

Hieroglyphisch Luwische inscripties uit het Hettitische rijk in het 2e millennium v. Chr. en uit de neo-Hettitische staten aan het begin van het 1e millennium v. Chr. waren vaak boustrofedon geschreven.

Griekse inscripties werden in de 6e eeuw v. Chr. broustrofedon geschreven; in de tijd daarvoor was de gebruikelijke schrijfrichting van rechts naar links, en na 500 werd dit van links naar rechts geschreven. Af en toe werden vroege Etruskische, Latijnse en Runen-inscripties geschreven in boustrofedon.

Niet alleen was de schrijfrichting flexibel in vroeg epigrafisch gebruik, de uitlijning van de individuele letters was nog niet algemeen vastgesteld. De "buiken" van de letters wezen vaak in de schrijfrichting, zodat in spiegelschrift een lijn van rechts naar links verschijnt.   Op de houten bordjes en andere ingesneden voorwerpen van Rapa Nui staat ook een tekst in een boustrofedon schrift. Dit schrift, genaamd Rongorongo, is nog niet ontcijferd. In Rongorongo staat de tekst in afwisselende regels 180 graden gedraaid (ondersteboven) in plaats van gespiegeld; dit wordt omgekeerde boustrofedon genoemd.   Een moderne toepassing vindt men in een inscriptie van de laatste strofe van Martinus Nijhoffs beroemde gedicht ’Het kind en ik’ bij een vijver in de hortus botanicus achter het Universiteitsmuseum in Utrecht. Op deze manier wordt het spiegeleffect in het water, waarvan in het gedicht sprake is, benadrukt.

  Vrije mediabestanden over Boustrophedon op Wikimedia Commons