Esdoorns

Esdoorns
Bladeren van de een 'esdoorn' (Acer circinatum)
Taxonomische indeling
Rijk: Plantae (Planten) Stam: Embryophyta (Landplanten) Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten) Clade: Bedektzadigen Clade: 'nieuwe' Tweezaadlobbigen Clade: Malviden Orde: Sapindales Familie: Sapindaceae (Zeepboomfamilie)
geslacht
Acer L., 1753

De esdoorn oftewel ahorn oftewel Acer is een geslacht van bomen of heesters. Afhankelijk van taxonomische opvatting hoort deze, klassiek, tot de Esdoornfamilie (Aceraceae) of, modern, tot de Zeepboomfamilie (Sapindaceae).

Esdoorns komen voor in de gematigde streken van het noordelijk halfrond; enkele komen voor in Zuidoost-Azië en Indonesië. Het geslacht zal zo'n 120 soorten tellen, in 16 secties met 230 verschillende taxa (soorten, ondersoorten en variëteiten). Daarnaast zijn er verschillende hybriden.

Inheems in Nederland zijn alleen de Spaanse aak of Veldesdoorn (Acer campestre) en in (Nederlands) Limburg de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus).

Algemeen

De geelgroene bloemtrossen lokken door de geur speciaal aasvliegen.

De vrucht is voorzien van een grote vleugel en wordt soms "helikoptertje" genoemd. Er zitten twee vruchten aan één steeltje, zodat de vleugels tegenover elkaar staan en zo een goede verspreiding door de wind geven. De hoek die de vleugels ten opzichte van elkaar maken is, naast de vorm van de vruchtjes en de ligging daarvan, een belangrijk kenmerk voor het onderscheid van de soorten.

Bijna alle soorten hebben in het voorjaar door de hoge worteldruk een sterke sapstroom, waardoor in deze tijd van het jaar wonden sterk kunnen bloeden.

De meeste soorten hebben door de dunne bast gauw last van verbranding als de zon op de stam kan schijnen.

Etymologie

De wetenschappelijke naam Acer is heel oud en van onduidelijke herkomst. Het Latijnse woord 'acer' betekent spits, scherp. De naam zou betrekking kunnen hebben op de spitse vorm van de bladeren (bij sommige soorten).

Gebruik

Het hout is zeer bruikbaar, voor meubels, en omdat het goed bestand is tegen slijtage ook voor vloeren. Esdoorn wordt ook gebruikt voor het maken van keukens omdat het een lichte kleur heeft. Wanneer het een mooie golftekening heeft wordt het onder andere voor rugbladen van violen en dure gitaren gebruikt.

Sierwaarde

Esdoorns hebben een grote sierwaarde. Vooral de herfstkleuren van de esdoorns zijn bekend (denk aan de "Maple Leaf", het esdoornblad in de Canadese vlag). Deze zeer fraaie herfstkleuren zijn beperkt tot slechts enkele soorten. Omdat de esdoorn een snel groeiende boom is, die ook na snoeien weer snel doorgroeit, is hij ook wel geschikt voor het vormen van hagen. Als jonge esdoorns, die in de nabijheid van esdoorns meestal wel te vinden zijn, dicht naast elkaar geplant worden, vormt zich een moeilijk doordringbare, decoratieve heg. Enig nadeel is, dat hij 's winters kaal wordt, en dan niet zichtdicht is.

Stroop

Verder wordt uit esdoorns (vooral de Suikeresdoorn) ook stroop gemaakt ("Ahornsiroop" of "Esdoornsiroop").

Collecties van esdoorns in Nederland

Aceretum in Boskoop

Een arboretum (bomentuin) met alleen esdoorns wordt wel een aceretum genoemd. Het grootste aceretum ter wereld bevindt zich op het terrein van kwekerij Esveld Boskoop. De oudste boom in dit aceretum stamt uit 1865, een Acer shirasawanum 'Aureum'. Deze werd indertijd door Philipp Franz von Siebold uit Japan meegenomen. Sinds 1966 is de verzameling door Dick van Gelderen systematisch opgebouwd. November 2005 omvat de collectie ca. 675 taxa.

De collectie van van Gelderen is een zogenaamde Nederlandse Planten Collectie. De huidige collectiehouder is de zoon van Dick, Cor van Gelderen.

Von Gimborn Arboretum in Doorn

In het Von Gimborn Arboretum te Doorn bevindt zich de Nationale plantencollectie van de Esdoornfamilie, die behalve het geslacht Acer ook nog twee soorten van het geslacht Dipteronia omvat. De verzameling, een zgn. "dieptespecialisatie" van het arboretum is grotendeels opgebouwd door de vroegere directeur dr. P.C. de Jong, die geldt als één van de grootste autoriteiten op het gebied van esdoorns in de wereld. De collectie omvat 98 soorten, variëteiten en/of ondersoorten en 82 cultivars.

De eerste esdoorns in het Von Gimborn Arboretum werden door de stichter - Max Th. von Gimborn - zelf geplant. Daaronder bevonden zich soorten die in Nederland en West-Europa zeldzaam waren. Pas in 1987 - toen het arboretum al enige tijd onderdeel van de Botanische Tuinen Universiteit Utrecht vormde - viel het besluit de esdoorns tot één van de speerpunten in de collectie van het arboretum te maken. De belangstelling richt zich vooral op de wilde soorten, waar mogelijk op exemplaren afkomstig van natuurlijke groeiplaatsen. De samenwerking met China die in dit verband ontstond, leidde er toe, dat het arboretum Acer pilosum in bezit kreeg. Dit is een soort die al in 1880 beschreven werd, maar vanaf het begin van de 20e eeuw nergens meer in cultuur was.

Soorten & Cultivars

Soorten die in de Nederlandstalige Wikisage worden behandeld zijn:

• Colchische esdoorn (Acer cappadocicum syn. Acer laetum, Acer colchicum en Acer lobelii) -
  • Acer cappadocicum 'Aureum'
  • Acer cappadocicum 'Rubrum'
• Gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus)
• Japanse esdoorn (Acer japonicum)
  • Acer japonicum 'Aconitifolium'
• Japanse esdoorn (Acer palmatum)
  • Acer palmatum 'Atropurpureum'
  • Acer palmatum 'Bloodgood'
  • Acer palmatum 'Osakasuki'
  • Acer palmatum 'Elegans'
  • Acer palmatum 'Dissectum'
  • Acer palmatum 'Dissectum Nigrum'
  • Acer palmatum 'Dissectum Atropurpureum'
• Montpelieresdoorn (Acer monspessulanum)
• Noorse esdoorn (Acer platanoides)
  • Acer platanoides 'Drummondii'
  • Acer platanoides 'Faassen's Black'
  • Acer platanoides 'Globosum'
  • Acer platanoides 'Schwedleri'
• Rode esdoorn (Acer rubrum)
• Slangenesdoorn of Streepjesbast-esdoorn (Acer capillipes)
• Spaanse aak of Veldesdoorn (Acer campestre)
  • Acer campestre 'Elsrijk'
• Suikeresdoorn (Acer saccharum)
• Vederesdoorn (Acer negundo)
  • Acer negundo 'Auratum'
  • Acer negundo 'Aureovariegatum'
  • Acer negundo 'Variegatum' (Bonte vederesdoorn)
• Zilveresdoorn (Acer saccharinum syn. Acer dasycarpum)
  • Acer saccharinum 'Laciniatum'
• De hybride Acer freemanni is ontstaan uit een kruising van de Rode esdoorn met de Zilveresdoorn en genoemd naar Oliver Freemann, die in 1933 de kruising heeft gemaakt.

Ziekten

Jonge bomen kunnen aangetast worden door de verwelkingsziekte (Verticillium dahliae). De esdoorn kan ook last hebben van bladluizen en meeldauw. In de bladeren van de gewone esdoorn ontwikkelt zich in de nazomer vaak inktvlekkenziekte veroorzaakt door de schimmel Rhytisma acerinum. In een vroeg stadium van deze infectie (zie figuren) ontwikkelen zich, zoals de naam zegt, paarse tot zwarte inktvlekken. Later verdikt het weefsel van de zwam, tot het uiteindelijk in de late herfst ontwatert en een dik schijnweefsel vormt. Na de winter breekt dit open en ontwikkelt het vruchtlichaam zich, waarna sporenvorming optreedt.

Externe links

• informatie over het hout (esdoorn) (bij het Centrum hout)

  Vrije mediabestanden over Acer op Wikimedia Commons