Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Klavarskribo: verschil tussen versies
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Klavarskribo&oldid=50478534 3 dec 2017) |
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Klavarskribo&oldid=51905489 5 jul 2018) |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Bestand:Greensleeves in klavar.svg|thumb|Greensleeves]] | [[Bestand:Greensleeves in klavar.svg|thumb|Greensleeves]] | ||
'''Klavarskribo''' (Esperanto voor ''klavierschrift'', ook '''Klavar''') is een [[notenschrift]] | '''Klavarskribo''' (Esperanto voor ''klavierschrift'', ook '''Klavar''') is een [[notenschrift]] voor muziek dat rond 1931<ref>Klavar werd aan de Nederlandse pers gepresenteerd op 4 november 1931.</ref> ontworpen is door de Nederlander [[Cornelis Pot]], mede op basis van ervaringen elders met beter aan de ontwikkeling van westerse muziek aangepaste systemen.<ref>De ontwerper van Klavar was al vóór 1931 bekend met alternatieve notenschriften, uit publicaties van onder meer: | ||
ontworpen door de Nederlander [[Cornelis Pot]], mede op basis van ervaringen elders met beter aan de ontwikkeling van westerse muziek aangepaste systemen.<ref>De ontwerper van Klavar was al vóór 1931 bekend met alternatieve notenschriften, uit publicaties van onder meer: | |||
* {{aut|Ferruccio Busoni}} ''Versuch einer organischen Klaviernotenschrift'', 8 pp., 1902, 1910 | * {{aut|Ferruccio Busoni}} ''Versuch einer organischen Klaviernotenschrift'', 8 pp., 1902, 1910 | ||
* {{aut|W.E. Naunton}} ''Naunton’s National Music System'' (Australië, Nieuw-Zeeland, ca. 1905-1921; Engeland, ca. 1915-1927) | * {{aut|W.E. Naunton}} ''Naunton’s National Music System'' (Australië, Nieuw-Zeeland, ca. 1905-1921; Engeland, ca. 1915-1927) | ||
| Regel 22: | Regel 9: | ||
* {{aut|Johannes Wolf}} ''Handbuch der Notationskunde'', I, 488 pp., 1913; II, 519 pp., 1919.</ref> | * {{aut|Johannes Wolf}} ''Handbuch der Notationskunde'', I, 488 pp., 1913; II, 519 pp., 1919.</ref> | ||
De belangrijkste verschillen met de traditionele [[muzieknotatie]] zijn: | |||
* op de notenbalk zijn per octaaf 12 verschillende posities beschikbaar om de te spelen toon aan te geven, overeenkomend met de 12 toetsen per octaaf van een klavier; er zijn dus geen kruisen of mollen nodig; | |||
Een notenschrift maakt gebruik van ''noten'' om de in een muziekstuk voorkomende ''tonen'' | * [[maat (muziek)|maten]] en tellen binnen een maat worden weergegeven met een regelmatig raster van horizontale lijnen, zodat [[nootwaarde|verschillende vormen van noten]] en [[rust (muziek)|rusttekens]] niet nodig zijn | ||
Met ''noten'' wordt hier gedoeld op de rondjes of ovaaltjes die door hun plaatsing ten opzichte van de lijnen van de ''noten''balk (en door een eventueel voorafgaand kruis- of molteken), informatie geven over de | |||
Het lijnenpatroon van Klavar komt overeen met het bekende patroon van witte en zwarte toetsen van een (piano)[[Klavier (toetsen)|klavier]]. De verticale stand van de balk zorgt er voor dat akkoorden horizontaal worden weergegeven. Door het herkenbare lijnenpatroon en de horizontale akkoordenweergave is Klavarskribo gemakkelijk aan te leren voor met name bespelers van klavierinstrumenten. | |||
== Notatiesysteem van Klavarskribo == | |||
Een notenschrift maakt gebruik van ''noten'' om de in een muziekstuk voorkomende ''tonen'' aan te geven. In Klavar is dat niet anders. Met ''noten'' wordt hier gedoeld op de rondjes of ovaaltjes die door hun plaatsing ten opzichte van de lijnen van de ''noten''balk (en door een eventueel voorafgaand kruis- of molteken), informatie geven over de te spelen toon. | |||
Hieronder de verschillen tussen | ===Lijnen en noten=== | ||
{| class="wikitable" style="background-color:#ffffff;" | De noten worden bij Klavarskribo genoteerd op en tussen een systeem van verticale lijnen die overeenkomen met de zwarte toetsen van een (piano)[[Klavier (toetsen)|klavier]]. De ruimte tussen de lijnen komt overeen met de witte toetsen. Op de lijnen worden zwarte rondjes als noot geplaatst, tussen de lijnen open witte rondjes. Er zijn dus afwisselend twee en drie lijnen, met daartussen plaats voor een of twee witte noten. De twee lijnen direct rechts van de centrale c worden als stippellijn weergegeven. De zwarte noten duiden aan dat een zwarte toets gespeeld moet worden, de witte noten geven een witte toets aan. De noten zijn voorzien van een stok, de witte met een stok boven de noot, de zwarte met een stok onder de noot. Voor toetsinstrumenten wijst de stok de hand aan waarmee gespeeld moet worden: wijst de stok naar rechts dan met de rechterhand, naar links, dan met de linkerhand. | ||
Hieronder de verschillen tussen de traditionele notatie en Klavar, voorzover het gaat om het aanduiden van ''toonhoogten''. | |||
:{| class="wikitable" style="background-color:#ffffff;" | |||
|- | |- | ||
! Traditioneel | ! Traditioneel | ||
| Regel 42: | Regel 36: | ||
>> | >> | ||
</score> | </score> | ||
| [[ | | [[Bestand:Chromatic scale KS.svg|Chromatic scale KS|x200px]] | ||
|- | |- | ||
| style="width:50%;" | | | style="width:50%;" | | ||
* Zeven | * Zeven posities per octaaf | ||
* Noten zonder en met [[Voortekening|voortekening]] (kruisen, mollen) | * Noten zonder en met [[Voortekening|voortekening]] (kruisen, mollen) | ||
* | * Het beeld t.o.v. notenbalk wisselt per octaaf | ||
| | | | ||
* Twaalf | * Twaalf posities per octaaf | ||
* Geen voortekens | * Geen voortekens | ||
* | * Beeld in elk octaaf gelijk | ||
|-style="text-align:center; | |-style="text-align:center; | ||
| | | | ||
| Regel 66: | Regel 60: | ||
>> | >> | ||
</score> | </score> | ||
| [[ | | [[Bestand:Different shifts.svg|Same note in different sized bars|x115px]] | ||
|- | |- | ||
| | | | ||
* Meerdere [[Sleutel_(muziek)|sleutels]] | * Meerdere [[Sleutel_(muziek)|sleutels]] | ||
* Groter | * Groter bereik door extra balk. | ||
| | | | ||
* Eén sleutel: gemarkeerd lijnenpaar naast centrale c' | * Eén sleutel: gemarkeerd lijnenpaar naast centrale c' | ||
| Regel 78: | Regel 72: | ||
<score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key d \major d4 \bar "" e \bar "" fis\bar "" g\bar "" a\bar "" b\bar "" cis\bar "" d\bar ""}</score><br> | <score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key d \major d4 \bar "" e \bar "" fis\bar "" g\bar "" a\bar "" b\bar "" cis\bar "" d\bar ""}</score><br> | ||
<score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key c \major c4 \bar "" d \bar "" e\bar "" f \bar "" g \bar "" a \bar "" b \bar "" c \bar ""}</score> | <score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key c \major c4 \bar "" d \bar "" e\bar "" f \bar "" g \bar "" a \bar "" b \bar "" c \bar ""}</score> | ||
| [[ | | [[Bestand:Two scales KS.svg|Scale in e and c|x150px]] | ||
|- | |- | ||
| | | | ||
* Gelijkvormig | * Gelijkvormig beeld voor alle majeur-ladders | ||
* Halve of hele [[Toonafstand|toonafstand]] bij opvolgende | * Halve of hele [[Toonafstand|toonafstand]] bij opvolgende noten | ||
| | | | ||
* Variërend | * Variërend beeld per majeur-ladder | ||
* Steeds halve toonafstand bij opvolgende | * Steeds halve toonafstand bij opvolgende noten | ||
|} | |} | ||
=== Geen kruisen en mollen === | === Geen kruisen en mollen === | ||
De op die twaalf | De op die twaalf intervallen gebaseerde verdeling bij Klavar maakt het hele systeem van [[Voortekening|voortekens]] overbodig: de vaste en toevallige kruisen en mollen, dubbelkruisen en dubbelmollen, herstellingstekens en herinneringstekens, samen met hun (niet altijd gelijke) toepassingsregels. Die voortekens zijn in de 16e/17e eeuw toegevoegd aan de oorspronkelijk voor diatonische<ref>Diatonische muziek is gebaseerd op de tonen uit de tweezijdig doorlopende reeks: ....-ti-do-re-mi-fa-so-la-ti-do-re-.... . Tussen aangrenzende laddertonen komen twee duidelijk verschillende toonstappen voor: 'halve tonen' en 'hele tonen'. | ||
De muziekleer maakt in de [[Reine stemming|reine stemming]] nog verder onderscheid: naast de halve toon (16/15) zowel de kleine hele toon (10/9) als de grote hele toon (9/8).</ref> kerkzang bedoelde vier-(later vijf-)lijnige notenbalk, om ook tussenliggende | De muziekleer maakt in de [[Reine stemming|reine stemming]] nog verder onderscheid: naast de halve toon (16/15) zowel de kleine hele toon (10/9) als de grote hele toon (9/8).</ref> kerkzang bedoelde vier-(later vijf-)lijnige notenbalk, om ook tussenliggende halve tonen te kunnen aanduiden. Het ontbreken van deze voortekens leidt tot een rustig en sprekend schriftbeeld in de Klavarbalk.<ref>Zo heeft Klavar geen gevorkte notenstok nodig voor tegelijk te spelen noten op dezelfde balkpositie (een laddernoot samen met z’n verhoging of verlaging); ook de cluster-notatie komt in Klavar niet voor. [https://musescore.org/en/node/14449 Bitonal chords]</ref> Speciaal bij klaviermuziek met volle akkoorden speelt dit een rol. | ||
Het ontbreken van voortekens leidt tot een rustig en sprekend schriftbeeld in de Klavarbalk.<ref>Zo heeft Klavar geen gevorkte notenstok nodig voor tegelijk te spelen noten op dezelfde balkpositie (een laddernoot samen met z’n verhoging of verlaging); ook de cluster-notatie komt in Klavar niet voor. | |||
=== Geen verschillende sleutels === | === Geen verschillende sleutels === | ||
De structuur in het balkpatroon, door het weglaten van twee lijnen per octaaf (en daarmee ook van twee nootposities) en door de wat dikkere trio-lijnen, maakt een snellere oriëntatie mogelijk dan bij een gelijkmatige | De structuur in het balkpatroon, door het weglaten van twee lijnen per octaaf (en daarmee ook van twee nootposities) en door de wat dikkere trio-lijnen, maakt een snellere oriëntatie mogelijk dan bij een gelijkmatige lijnverdeling. | ||
[[Bestand:TN bar compared to Klavar bar.svg|thumb|left|Even breed getekende notenbalken voor een toonbereik van 5 octaven.]] | [[Bestand:TN bar compared to Klavar bar.svg|thumb|left|Even breed getekende notenbalken voor een toonbereik van 5 octaven.]] | ||
Doordat de Klavarbalk bruikbaar blijkt voor elk in de muziek voorkomend toonbereik, zijn er geen combinaties nodig van smallere balken met verschillende sleutels (zoals de vioolsleutel, bassleutel en soms nog andere). En dus ook geen sleutelwisselingen onderweg. De doorlopend gestreepte ‘middenrails’ in elke Klavarbalk bepalen de onderkwint van de kamertoon (meestal 440 Hz); in vroege Klavaruitgaven komt het midden-c-teken voor als sleutel. Als alternatief voor een balk met veel hulplijnen kan ook in Klavar een ‘ottava’-teken (bijv. 8va) dienen. | Doordat de Klavarbalk bruikbaar blijkt voor elk in de muziek voorkomend toonbereik, zijn er geen combinaties nodig van smallere balken met verschillende sleutels (zoals de vioolsleutel, bassleutel en soms nog andere). En dus ook geen sleutelwisselingen onderweg. De doorlopend gestreepte ‘middenrails’ in elke Klavarbalk bepalen de onderkwint van de [[Stemtoon|kamertoon]] (meestal 440 Hz); in vroege Klavaruitgaven komt het midden-c-teken voor als sleutel. Als alternatief voor een balk met veel hulplijnen kan ook in Klavar een ‘ottava’-teken (bijv. 8va) dienen. | ||
Dat in Klavar een brede balk goed leesbaar blijft, hoeft natuurlijk niet te betekenen dat een orkestpartituur, met veel parallelle afzonderlijke balken, in Klavar méér ruimte neemt. Want voor instrumenten (en zangstemmen) met een beperkt bereik, zal de omvang van de balk daarop zijn afgestemd. | Dat in Klavar een brede balk goed leesbaar blijft, hoeft natuurlijk niet te betekenen dat een orkestpartituur, met veel parallelle afzonderlijke balken, in Klavar méér ruimte neemt. Want voor instrumenten (en zangstemmen) met een beperkt bereik, zal de omvang van de balk daarop zijn afgestemd. | ||
=== Octaafgelijk notenbeeld === | === Octaafgelijk notenbeeld === | ||
In de Klavarnotatie is het notenbeeld in elk octaaf hetzelfde. In | In de Klavarnotatie is het notenbeeld in elk octaaf hetzelfde. In de traditionele notatie geeft verschuiving over één octaaf een verwisseling van lijn-noten en tussenlijn-noten, en ook liggen noten in de vioolbalk twee plaatsen hoger dan gelijknamige noten in de basbalk. | ||
== Visuele maatverdeling == | == Visuele maatverdeling == | ||
Het muziekschrift moet behalve de hoogte van een toon, ook het start- en stopmoment aangeven. Klavar gebruikt daartoe niet een systeem met duurtekens en rusttekens waaruit de bedoelde tijdstippen zijn af te leiden, maar | Het muziekschrift moet behalve de hoogte van een toon, ook het start- en stopmoment aangeven. Klavar gebruikt daartoe niet een systeem met duurtekens en rusttekens waaruit de bedoelde tijdstippen zijn af te leiden, maar gaat uit van een 'tijd-evenredige' nootplaatsing. Dat betekent: | ||
gaat uit van een 'tijd-evenredige' nootplaatsing. Dat betekent: | |||
* maten met een hoorbaar gelijke duur krijgen op de notenbalk een zichtbaar gelijke lengte; | * maten met een hoorbaar gelijke duur krijgen op de notenbalk een zichtbaar gelijke lengte; | ||
* van een noot die bij aanvang van een maat moet ingezet, staat de notenstok óp (en niet een stukje ná) de maatstreep; | * van een noot die aangeeft dat een toon bij aanvang van een maat moet worden ingezet, staat de notenstok óp (en niet een stukje ná) de maatstreep; | ||
* in een marsmaat, walsmaat en vierkwartsmaat wordt de ruimte met resp. 1, 2, en 3 streeplijntjes in gelijke delen verdeeld, en zo nodig wordt een enkele ‘tel’ nog weer met kortere hulplijntjes onderverdeeld; | * in een marsmaat, walsmaat en vierkwartsmaat wordt de ruimte met resp. 1, 2, en 3 streeplijntjes in gelijke delen verdeeld, en zo nodig wordt een enkele ‘tel’ nog weer met kortere hulplijntjes onderverdeeld; | ||
* elke noot heeft zijn stok op het tellijntje waarop de toon moet worden ingezet; bij voldoend regelmatige ritmes blijven die lijntjes weleens achterwege; bij meer complexe maatsoorten zijn er aangepaste tellijn-verdelingen; | * elke noot heeft zijn stok op het tellijntje waarop de toon moet worden ingezet; bij voldoend regelmatige ritmes blijven die lijntjes weleens achterwege; bij meer complexe maatsoorten zijn er aangepaste tellijn-verdelingen; | ||
| Regel 123: | Regel 109: | ||
== Toonaard-aanduiding == | == Toonaard-aanduiding == | ||
[[Bestand:Klavarskribo_Toonaardwijzers.svg|thumb|Toonaard-wijzers in Klavar]] | [[Bestand:Klavarskribo_Toonaardwijzers.svg|thumb|Toonaard-wijzers in Klavar]] | ||
De in Klavarmuziek voorkomende ''toonaard-wijzers'' geven met een 'grondnoot' de [[Tonica (muziek)|tonica]] (het tooncentrum, de grondtoon, de ‘do’) aan van de erop volgende muziek. De omranding van de grondnoot wijst op het toongeslacht: zie afbeelding. | De in Klavarmuziek voorkomende ''toonaard-wijzers'' geven met een 'grondnoot' de [[Tonica (muziek)|tonica]] (het tooncentrum, de grondtoon, de ‘do’) aan van de erop volgende muziek. De omranding van de grondnoot wijst op het toongeslacht: zie afbeelding. In de traditionele notatie geeft het aantal kruisen of mollen in de vaste voortekening niet helemaal eenduidig een combinatie aan van grondtoon en toongeslacht (één kruis staat voor onder meer G-groot en e-klein). Muziek in Klavarnotatie is ook zonder toonaardwijzer te spelen, in de traditionele notatie kan de voortekening niet gemist. | ||
In de traditionele notatie geeft het aantal kruisen of mollen in de vaste voortekening niet helemaal eenduidig een combinatie aan van grondtoon en toongeslacht (één kruis staat voor onder meer G-groot en e-klein). | |||
Muziek in Klavarnotatie is ook zonder toonaardwijzer te spelen, in | |||
==Stokposities== | |||
De notenstokken worden op de aanslag momenten gelegd met een richting die door de gebruikte hand wordt voor geschreven. De consequentie is evenwel dat de stokposities niet meer gebruikt kunnen worden om afzonderlijk stemmen een plaats te geven in de muziekbalk zoals gebruikelijk in het traditionele schrift. Om toch een cantus firmus of een melodie lijn te kunnen markeren, wordt gebruik gemaakt van dikkere noten. Kruisende stemmen worden aangegeven met verbindingsstreepjes. | |||
== Toonhoogte en nootpositie == | == Toonhoogte en nootpositie == | ||
Een logische keuze is de verdeling van het octaaf in twaalf gelijke intervallen, twaalf 'halftoon'-stappen, want dat sluit aan bij het feit dat de overgrote meerderheid van de in de westerse muziek gebruikelijke instrumenten zonder vrije intonatie, juist twaalf toonhoogtes per octaaf kunnen voortbrengen. Waarbij die twaalf toonhoogtes gelijkmatig (of bijna gelijkmatig, bij niet-gelijkzwevende stemmingen) over het octaaf verdeeld zijn. | |||
Noten op twee aangrenzende balkposities geven in Klavar steeds een halve toonstap aan, de traditionele notatie kent deze regelmaat niet. Van de twaalf halve toonstappen per octaaf hebben de (dubbelwitte) balkposities B en C, en idem E en F, een grotere onderlinge afstand dan de tien overige (zwartwitte) buur-paren. Dit vanwege verondersteld leesgemak en ter vermijding van overlap bij deze paren.Incidenteel komt een iets aangepast balkpatroon voor, met gelijke afstanden tussen alle twaalf balkposities. Het schrift is dan maximaal 'toonhoogte-evenredig'.<ref>De plaatsing van de noot-posities op de Klavarbalk heeft ten dele een historische oorsprong. Het muziekschrift is rond 1930 ontwikkeld in samenhang met de bouw van een elektromechanische muziekschrijfmachine; de constructie van dat apparaat, dat elke toetsaanslag op een piano direct op papier registreerde, liet geen overlappende nootposities toe.</ref> | |||
Een argument uit de muziekleer is, dat met die gelijkmatige verdeling in 12 intervallen de voornaamste harmonische intervallen (de reine kleine/grote terts, kwart, kwint, kleine/grote sext) allemaal binnen één procent te benaderen zijn.<ref>Keith Enevoldsen, Twelve-Tone Musical Scale, 2015; [http://thinkzone.wlonk.com/Music/12Tone.htm (citaat:)] The twelve-tone equal-tempered scale is the only equal-tempered scale that contains all seven of the basic consonant intervals to a good approximation — within one percent — and contains more consonant intervals than dissonant intervals.</ref> | |||
Echter, de wijze waarop het muziekschrift rekening houdt met goede leesbaarheid (in het ene schrift voor klavierspelers, in het andere voor blazers) gaat bij géén van die systemen ten koste van de mate waarin het schrift | Zoals al genoemd, de noten in een notenschrift zullen nooit overal exact de door de componist bedoelde toonhoogte aanduiden. Dat geldt dus zowel voor noten in Klavar als in de traditionele notatie. De vraag of een [[Fis (muziek)|Fis]] altijd een hogere of altijd een lagere toon bedoelt aan te geven dan een [[Ges (muziek)|Ges]] (en om wélk toonhoogteverschil het hier gaat), is onbeantwoordbaar.<ref>E.J. Dijksterhuis, Proefschrift 1918, (stelling XI:) "De quaestie, of de toon Des hooger of lager is dan de toon Cis, is in deze algemene formulering niet uit te maken."</ref><ref>De reine combinatie-intervallen: zes kwarten, zes kwinten, twee sexten, twee ondersexten, septiem op kwint, septiem onder kwart, bepalen (op dezelfde grondtoon C en in één octaaf gebracht) ieder voor zich een toon heel dicht bij het midden van dat octaaf. Welke tonen verhoogde F’s (Fissen) zijn en welke verlaagde G’s (Gessen), is niet te zeggen.</ref> | ||
== Greepschrift (tabulatuur) == | |||
Voor klavierspelers heeft de Klavarbalk het extra voordeel van de grote overeenkomst tussen notenbeeld en toetsenbeeld: horizontale akkoordbeelden, zwarte noten hoger geplaatst dan de witte, twee-drie-structuur in de balklijn. De naam ‘Klavarskribo’ verwijst daar ook naar. Dit voordeel voor klavierinstrumenten is er in de traditionele notatie niet. Wel wordt in traditionele uitgaven voor blaasinstrumenten op een andere manier gestreefd naar vereenvoudiging. De [[Transponeren (muziek)|getransponeerde notatie]] zorgt er namelijk voor dat de relatie tussen schriftbeeld en gatengreep op, bijvoorbeeld, een Es-klarinet niet anders dan op een Bes-klarinet. In Klavaruitgaven is dat niet de gewoonte, al zou het ook best kunnen. De term 'greepschrift' is dus in zekere zin van toepassing op een deelaspect van ''beide'' notaties. | |||
Echter, de wijze waarop het muziekschrift rekening houdt met goede leesbaarheid (in het ene schrift voor klavierspelers, in het andere voor blazers) gaat bij géén van die systemen ten koste van de mate waarin het schrift muzikale klanken in beeld brengt en melodielijnen zichtbaar maakt. Van een afwezig zijn van het muziekbeeld, zoals meestal bij greepschriften/tabulaturen, is bij Klavar geen sprake. Het gebruik van de term ‘greepschrift’ in verband met de manier waarop Klavar toonhoogtes weergeeft, is daarom in wezen misplaatst. | |||
== Namen voor noten, tonen en toetsen == | == Namen voor noten, tonen en toetsen == | ||
Klavarspelers gebruiken gewoonlijk de namen C, Des, D, Es, E, F, Ges, G, As, A, Bes, B<ref>Om te laten uitkomen dat de keuze voor ‘-es’-namen en niet voor ‘-is’-namen vrij willekeurig is (de ‘-es’-namen zouden wat makkelijker te zingen zijn) worden ook wel de namen cisdes, dises, fisges, gisas en aisbes gebruikt. | Klavarspelers gebruiken gewoonlijk de namen C, Des, D, Es, E, F, Ges, G, As, A, Bes, B<ref>Om te laten uitkomen dat de keuze voor ‘-es’-namen en niet voor ‘-is’-namen vrij willekeurig is (de ‘-es’-namen zouden wat makkelijker te zingen zijn) worden ook wel de namen cisdes, dises, fisges, gisas en aisbes gebruikt. | ||
Het traditionele notenschrift kent ''21'' verschillende mogelijkheden per octaaf om toonhoogtes aan te duiden: 7 'stamnoten', 7 'kruisnoten' en 7 'molnoten' (afgezien van meervoudige voortekens), ter beschrijving van ''oneindig veel'' toonhoogte-nuances. De (Nederlandse) namen van die noten zijn: c, cis, des, d, dis, ..., bes, b, bis. Welke balk-positie bij welke naam hoort, hangt nog van de sleutel af.</ref> ter onderscheiding binnen één octaaf van: (1) de twaalf toetsen van een klavier en de toongrepen op andere instrumenten, (2) de twaalf nootposities van de Klavarbalk, (3) de toon die wordt bedoeld door een noot op de gelijknamige nootpositie (de precieze hoogte ervan kan nog van andere omstandigheden afhangen). | |||
c, cis, des, d, dis, ..., bes, b, bis. Welke balk-positie bij welke naam hoort, hangt nog van de sleutel af.</ref> ter onderscheiding binnen één octaaf van: (1) de twaalf toetsen van een klavier en de toongrepen op andere instrumenten, (2) de twaalf nootposities van de Klavarbalk, (3) de toon die wordt bedoeld door een noot op de gelijknamige nootpositie (de precieze hoogte ervan kan nog van andere omstandigheden afhangen). | De onregelmatige opbouw van die namenrij heeft een historische achtergrond (net als de wit-zwart-volgorde van een toetsenbord). Desondanks wordt er meestal mee gedoeld op ''gelijkwaardige'' tonen en toetsen, dus zonder onderscheid tussen wel of niet ''afgeleide'' (verhoogde of verlaagde) tonen. | ||
De onregelmatige opbouw van die namenrij heeft een historische achtergrond (net als de wit-zwart-volgorde van een toetsenbord). Desondanks wordt er meestal mee gedoeld op ''gelijkwaardige'' | |||
== Toepasbaarheid naast 'gewone noten' == | == Toepasbaarheid naast 'gewone noten' == | ||
De Klavarnotatie zal lang niet overal het vrijwel universeel gebruikte notenschrift kunnen vervangen; wie bijvoorbeeld mikt op een professionele muziekloopbaan (orkestlid, muziekleraar, wetenschapper, ...) moet de traditionele notatie leren. Voor wie zelf wil gaan spelen van vlot te lezen noten is de Klavarnotatie een laagdrempelig alternatief. Terwijl gevorderde spelers het zonder bezwaar - Klavar is een compleet muziekschrift - kunnen blijven gebruiken, ook bij samenspel met lezers van traditionele noten. | De Klavarnotatie zal lang niet overal het vrijwel universeel gebruikte notenschrift kunnen vervangen; wie bijvoorbeeld mikt op een professionele muziekloopbaan (orkestlid, muziekleraar, wetenschapper, ...) moet de traditionele notatie leren. Voor wie zelf wil gaan spelen van vlot te lezen noten is de Klavarnotatie een laagdrempelig alternatief. Terwijl gevorderde spelers het zonder bezwaar - Klavar is een compleet muziekschrift - kunnen blijven gebruiken, ook bij samenspel met lezers van traditionele noten. | ||
==Nadelen== | |||
Het belangrijkste nadeel van Klavarskribo is dat musici vanouds gewend zijn met het traditionele notenschrift te werken. Willen ze met Klavar werken, dan zullen ze dat eerst moeten leren. Onder beroepsmusici is de tegenstand groot. Omgekeerd, heeft men eenmaal Klavar geleerd, dan kan dat de drempel verhogen om zich de gebruikelijke muzieknotatie eigen te maken. | |||
Er is veel meer muziek beschikbaar in traditioneel notenschrift dan in Klavarskribo. Overzetten van muziek die nog niet in Klavar beschikbaar is, is mogelijk met behulp van enkele computerprogramma's, maar vereist een extra inspanning. | |||
De verticale stand van de notenbalk kan een voordeel zijn voor bespelers van klavierinstrumenten, maar heeft voor andere instrumenten geen overwegend voordeel. Wie voorkeur geeft aan een horizontale balk kan de bladmuziek draaien. Bij zang is de verticale [[schrijfrichting]] van Klavarskribo een nadeel. Hoewel de tekst per lettergreep direct naast de betreffende noot kan staan, is deze lastiger leesbaar dan bij het gebruikelijke notenschrift. | |||
Door het ontbreken van voortekens (kruisen en mollen) is niet meteen duidelijk of een noot verhoogd of verlaagd is. Hoewel de enharmonisch gelijke tonen op een [[Gelijkzwevende stemming|gelijkzwevend gestemd]] instrument identiek zijn, zijn het wezenlijk verschillende tonen, en dat wordt in het traditionele notenschrift tot uitdrukking gebracht maar niet in Klavar. Een strijker speelt een verhoogde toon hoorbaar anders dan zijn verlaagde secunde. (Bijvoorbeeld: een fis klinkt een fractie hoger dan een ges.) Hier wordt tegenin gebracht dat ook tonen met dezelfde naam in twee versies bestaan (een e in C-groot is lager dan een e in D-groot). | |||
== Verspreiding == | == Verspreiding == | ||
Klavar is er niet alleen voor beginners. Ook de muziek van componisten als Chopin en Liszt is in de Klavarnotatie beschikbaar. De Klavar Vereniging Nederland houdt een lijst bij van docenten die met Klavar willen werken en tracht Klavargebruikers te stimuleren bij die docenten les te nemen. | Klavar is er niet alleen voor beginners. Ook de muziek van componisten als Chopin en Liszt is in de Klavarnotatie beschikbaar. De Klavar Vereniging Nederland houdt een lijst bij van docenten die met Klavar willen werken en tracht Klavargebruikers te stimuleren bij die docenten les te nemen. Wat de beschikbaarheid van bladmuziek betreft kan worden gesteld dat vrijwel alle gangbare muziek voor orgel, piano, accordeon e. d. in Klavar verkrijgbaar is. De Stichting Klavarskribo heeft catalogi voor piano, kerk- en elektronisch orgel, accordeon, en keyboard. Voor gitaar is een vergelijkbare notatie ontworpen. | ||
Het omzetten van bladmuziek naar Klavarnoten kan | Het omzetten van bladmuziek naar Klavarnoten kan automatisch of handmatig of met [[Musical Instrument Digital Interface|midi]]-files, MusicXML.<ref>MusicXML is een muzieknotatie bestandsformaat; zie Engelstalig artikel [[w:en:MusicXML|MusicXML]]</ref> Deze muziekformaten kunnen verkregen worden door middel van Music OCR.<ref>Music OCR is Engels voor optische karakter herkenning voor muziek; zie het [[w:en:Music OCR|Engelstalige artikel]] hierover.</ref> | ||
== Geschiedenis == | == Geschiedenis == | ||
Cornelis Pot had een passie voor muziek en wilde graag ook anderen de kans geven van muziek te genieten door zelf te spelen en te zingen. Hij vond het traditionele notenschrift te moeilijk toegankelijk. Hij bestudeerde alternatieve muziekschriften en ontwikkelde daaruit zijn idee voor Klavarskribo. Zijn gedachte was dat de muziekwereld zijn uitvinding zou omarmen en de teleurstelling was daarom groot toen dat niet het geval bleek te zijn. Ook muziekdocenten toonden geen belangstelling. Pot had echter de financiële middelen om zelf schriftelijke cursussen op te zetten en uit te geven, en om muziek om te zetten. In de dertiger jaren groeide het aantal Klavarspelers en werd veel bladmuziek in de Klavarnotatie omgezet en uitgegeven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam deze activiteit tot stilstand, maar daarna werd met nieuw elan gestart. Het door Pot opgezette Instituut Klavarskribo groeide zodanig dat er uiteindelijk vijftig mensen werkzaam waren. Er verschenen ook cursussen in het Engels, Frans en Duits. | Cornelis Pot had een passie voor muziek en wilde graag ook anderen de kans geven van muziek te genieten door zelf te spelen en te zingen. Hij vond het traditionele notenschrift te moeilijk toegankelijk. Hij bestudeerde alternatieve muziekschriften en ontwikkelde daaruit zijn idee voor Klavarskribo. Zijn gedachte was dat de muziekwereld zijn uitvinding zou omarmen en de teleurstelling was daarom groot toen dat niet het geval bleek te zijn. Ook muziekdocenten toonden geen belangstelling. Pot had echter de financiële middelen om zelf schriftelijke cursussen op te zetten en uit te geven, en om muziek om te zetten. In de dertiger jaren groeide het aantal Klavarspelers en werd veel bladmuziek in de Klavarnotatie omgezet en uitgegeven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam deze activiteit tot stilstand, maar daarna werd met nieuw elan gestart. Het door Pot opgezette Instituut Klavarskribo groeide zodanig dat er uiteindelijk vijftig mensen werkzaam waren. Er verschenen ook cursussen in het Engels, Frans en Duits. | ||
Later werd de financiële speelruimte van veel uitgeverijen en ook Stichting Klavarskribo beperkter, waardoor er minder werd geadverteerd. De huidige situatie is zo dat de Stichting Klavarskribo in Ridderkerk zich met een beperkte staf bezighoudt met het omzetten en uitgeven van muziek, met kerkorganisten als belangrijke doelgroep. Op grond van het adressenbestand van de Stichting dat ongeveer vijfduizend adressen van regelmatige klanten bevat, wordt het aantal Klavargebruikers in Nederland en daarbuiten op zeker tienduizend geschat. | Later werd de financiële speelruimte van veel uitgeverijen en ook Stichting Klavarskribo beperkter, waardoor er minder werd geadverteerd. De huidige situatie is zo dat de Stichting Klavarskribo in Ridderkerk zich met een beperkte staf bezighoudt met het omzetten en uitgeven van muziek, met kerkorganisten als belangrijke doelgroep. Op grond van het adressenbestand van de Stichting dat ongeveer vijfduizend adressen van regelmatige klanten bevat, wordt het aantal Klavargebruikers in Nederland en daarbuiten op zeker tienduizend geschat. | ||
Naast de Stichting Klavarskribo | Naast de Stichting Klavarskribo is er vanaf 1978 de Klavar Vereniging Nederland (en was er van 1949 tot 1963 de Nederlandse Klavarvereniging) die als doel heeft om, in samenwerking met de Stichting, de Klavarnotatie te promoten en in stand te houden. Organisten die de Klavarnotatie gebruiken hebben ook nog een eigen contactpunt In het Verenigd Koninkrijk is er de Klavar Music Foundation of Great Britain, en daarnaast The Klavar Music School International. | ||
== Externe links == | == Externe links == | ||
Versie van 15 nov 2018 01:28
Klavarskribo (Esperanto voor klavierschrift, ook Klavar) is een notenschrift voor muziek dat rond 1931[1] ontworpen is door de Nederlander Cornelis Pot, mede op basis van ervaringen elders met beter aan de ontwikkeling van westerse muziek aangepaste systemen.[2]
De belangrijkste verschillen met de traditionele muzieknotatie zijn:
- op de notenbalk zijn per octaaf 12 verschillende posities beschikbaar om de te spelen toon aan te geven, overeenkomend met de 12 toetsen per octaaf van een klavier; er zijn dus geen kruisen of mollen nodig;
- maten en tellen binnen een maat worden weergegeven met een regelmatig raster van horizontale lijnen, zodat verschillende vormen van noten en rusttekens niet nodig zijn
Het lijnenpatroon van Klavar komt overeen met het bekende patroon van witte en zwarte toetsen van een (piano)klavier. De verticale stand van de balk zorgt er voor dat akkoorden horizontaal worden weergegeven. Door het herkenbare lijnenpatroon en de horizontale akkoordenweergave is Klavarskribo gemakkelijk aan te leren voor met name bespelers van klavierinstrumenten.
Notatiesysteem van Klavarskribo
Een notenschrift maakt gebruik van noten om de in een muziekstuk voorkomende tonen aan te geven. In Klavar is dat niet anders. Met noten wordt hier gedoeld op de rondjes of ovaaltjes die door hun plaatsing ten opzichte van de lijnen van de notenbalk (en door een eventueel voorafgaand kruis- of molteken), informatie geven over de te spelen toon.
Lijnen en noten
De noten worden bij Klavarskribo genoteerd op en tussen een systeem van verticale lijnen die overeenkomen met de zwarte toetsen van een (piano)klavier. De ruimte tussen de lijnen komt overeen met de witte toetsen. Op de lijnen worden zwarte rondjes als noot geplaatst, tussen de lijnen open witte rondjes. Er zijn dus afwisselend twee en drie lijnen, met daartussen plaats voor een of twee witte noten. De twee lijnen direct rechts van de centrale c worden als stippellijn weergegeven. De zwarte noten duiden aan dat een zwarte toets gespeeld moet worden, de witte noten geven een witte toets aan. De noten zijn voorzien van een stok, de witte met een stok boven de noot, de zwarte met een stok onder de noot. Voor toetsinstrumenten wijst de stok de hand aan waarmee gespeeld moet worden: wijst de stok naar rechts dan met de rechterhand, naar links, dan met de linkerhand.
Hieronder de verschillen tussen de traditionele notatie en Klavar, voorzover het gaat om het aanduiden van toonhoogten.
Traditioneel Klavarskribo <score> <<
\new Staff = "top" { \time 13/1 {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "treble" \key c \major c'4 cis' d' dis' e' f' fis' g' gis' a' ais' b' c \bar ""}} \new Staff = "bottom" { \time 13/1 \clef "bass" {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "bass" \key c \major {\change Staff = "top" c'4} {\change Staff = "bottom" b} bes a as g ges f e es d des c \bar ""}}>> </score>
Chromatic scale KS - Zeven posities per octaaf
- Noten zonder en met voortekening (kruisen, mollen)
- Het beeld t.o.v. notenbalk wisselt per octaaf
- Twaalf posities per octaaf
- Geen voortekens
- Beeld in elk octaaf gelijk
<score>{\clef "bass" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score> <score>{\clef "alto" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score> <score>{\clef "tenor" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score> <score>{\clef "treble" {\omit Staff.TimeSignature c'4 \bar ""}}</score> <score> <<
\new Staff = "top" { \time 13/1 {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "treble" \key c \major c'4}} \new Staff = "bottom" { \time 13/1 \clef "bass" {\once \omit Staff.TimeSignature \clef "bass" \key c \major c'4 }}>> </score>
Same note in different sized bars - Meerdere sleutels
- Groter bereik door extra balk.
- Eén sleutel: gemarkeerd lijnenpaar naast centrale c'
- Groter toonbereik door extra lijnen
<score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key d \major d4 \bar "" e \bar "" fis\bar "" g\bar "" a\bar "" b\bar "" cis\bar "" d\bar ""}</score>
<score>\relative c' {\once \omit Staff.TimeSignature \key c \major c4 \bar "" d \bar "" e\bar "" f \bar "" g \bar "" a \bar "" b \bar "" c \bar ""}</score>Scale in e and c - Gelijkvormig beeld voor alle majeur-ladders
- Halve of hele toonafstand bij opvolgende noten
- Variërend beeld per majeur-ladder
- Steeds halve toonafstand bij opvolgende noten
Geen kruisen en mollen
De op die twaalf intervallen gebaseerde verdeling bij Klavar maakt het hele systeem van voortekens overbodig: de vaste en toevallige kruisen en mollen, dubbelkruisen en dubbelmollen, herstellingstekens en herinneringstekens, samen met hun (niet altijd gelijke) toepassingsregels. Die voortekens zijn in de 16e/17e eeuw toegevoegd aan de oorspronkelijk voor diatonische[3] kerkzang bedoelde vier-(later vijf-)lijnige notenbalk, om ook tussenliggende halve tonen te kunnen aanduiden. Het ontbreken van deze voortekens leidt tot een rustig en sprekend schriftbeeld in de Klavarbalk.[4] Speciaal bij klaviermuziek met volle akkoorden speelt dit een rol.
Geen verschillende sleutels
De structuur in het balkpatroon, door het weglaten van twee lijnen per octaaf (en daarmee ook van twee nootposities) en door de wat dikkere trio-lijnen, maakt een snellere oriëntatie mogelijk dan bij een gelijkmatige lijnverdeling.
Doordat de Klavarbalk bruikbaar blijkt voor elk in de muziek voorkomend toonbereik, zijn er geen combinaties nodig van smallere balken met verschillende sleutels (zoals de vioolsleutel, bassleutel en soms nog andere). En dus ook geen sleutelwisselingen onderweg. De doorlopend gestreepte ‘middenrails’ in elke Klavarbalk bepalen de onderkwint van de kamertoon (meestal 440 Hz); in vroege Klavaruitgaven komt het midden-c-teken voor als sleutel. Als alternatief voor een balk met veel hulplijnen kan ook in Klavar een ‘ottava’-teken (bijv. 8va) dienen.
Dat in Klavar een brede balk goed leesbaar blijft, hoeft natuurlijk niet te betekenen dat een orkestpartituur, met veel parallelle afzonderlijke balken, in Klavar méér ruimte neemt. Want voor instrumenten (en zangstemmen) met een beperkt bereik, zal de omvang van de balk daarop zijn afgestemd.
Octaafgelijk notenbeeld
In de Klavarnotatie is het notenbeeld in elk octaaf hetzelfde. In de traditionele notatie geeft verschuiving over één octaaf een verwisseling van lijn-noten en tussenlijn-noten, en ook liggen noten in de vioolbalk twee plaatsen hoger dan gelijknamige noten in de basbalk.
Visuele maatverdeling
Het muziekschrift moet behalve de hoogte van een toon, ook het start- en stopmoment aangeven. Klavar gebruikt daartoe niet een systeem met duurtekens en rusttekens waaruit de bedoelde tijdstippen zijn af te leiden, maar gaat uit van een 'tijd-evenredige' nootplaatsing. Dat betekent:
- maten met een hoorbaar gelijke duur krijgen op de notenbalk een zichtbaar gelijke lengte;
- van een noot die aangeeft dat een toon bij aanvang van een maat moet worden ingezet, staat de notenstok óp (en niet een stukje ná) de maatstreep;
- in een marsmaat, walsmaat en vierkwartsmaat wordt de ruimte met resp. 1, 2, en 3 streeplijntjes in gelijke delen verdeeld, en zo nodig wordt een enkele ‘tel’ nog weer met kortere hulplijntjes onderverdeeld;
- elke noot heeft zijn stok op het tellijntje waarop de toon moet worden ingezet; bij voldoend regelmatige ritmes blijven die lijntjes weleens achterwege; bij meer complexe maatsoorten zijn er aangepaste tellijn-verdelingen;
- de duur van de noot volgt uit de regel: elke noot duurt tot de volgende van dezelfde hand of stem, tenzij er een stopteken of een doorklinkstip staat.
Overigens is de traditionele symbolische aanduiding van inzetmoment en toonduur met stokvlaggen en rusttekens, met een kleine aanpassing ook in de Klavarbalk toe te passen. Bij eerdere notenschrift-hervormingen komt dit wel voor.
Toonaard-aanduiding
De in Klavarmuziek voorkomende toonaard-wijzers geven met een 'grondnoot' de tonica (het tooncentrum, de grondtoon, de ‘do’) aan van de erop volgende muziek. De omranding van de grondnoot wijst op het toongeslacht: zie afbeelding. In de traditionele notatie geeft het aantal kruisen of mollen in de vaste voortekening niet helemaal eenduidig een combinatie aan van grondtoon en toongeslacht (één kruis staat voor onder meer G-groot en e-klein). Muziek in Klavarnotatie is ook zonder toonaardwijzer te spelen, in de traditionele notatie kan de voortekening niet gemist.
Stokposities
De notenstokken worden op de aanslag momenten gelegd met een richting die door de gebruikte hand wordt voor geschreven. De consequentie is evenwel dat de stokposities niet meer gebruikt kunnen worden om afzonderlijk stemmen een plaats te geven in de muziekbalk zoals gebruikelijk in het traditionele schrift. Om toch een cantus firmus of een melodie lijn te kunnen markeren, wordt gebruik gemaakt van dikkere noten. Kruisende stemmen worden aangegeven met verbindingsstreepjes.
Toonhoogte en nootpositie
Een logische keuze is de verdeling van het octaaf in twaalf gelijke intervallen, twaalf 'halftoon'-stappen, want dat sluit aan bij het feit dat de overgrote meerderheid van de in de westerse muziek gebruikelijke instrumenten zonder vrije intonatie, juist twaalf toonhoogtes per octaaf kunnen voortbrengen. Waarbij die twaalf toonhoogtes gelijkmatig (of bijna gelijkmatig, bij niet-gelijkzwevende stemmingen) over het octaaf verdeeld zijn.
Noten op twee aangrenzende balkposities geven in Klavar steeds een halve toonstap aan, de traditionele notatie kent deze regelmaat niet. Van de twaalf halve toonstappen per octaaf hebben de (dubbelwitte) balkposities B en C, en idem E en F, een grotere onderlinge afstand dan de tien overige (zwartwitte) buur-paren. Dit vanwege verondersteld leesgemak en ter vermijding van overlap bij deze paren.Incidenteel komt een iets aangepast balkpatroon voor, met gelijke afstanden tussen alle twaalf balkposities. Het schrift is dan maximaal 'toonhoogte-evenredig'.[5]
Een argument uit de muziekleer is, dat met die gelijkmatige verdeling in 12 intervallen de voornaamste harmonische intervallen (de reine kleine/grote terts, kwart, kwint, kleine/grote sext) allemaal binnen één procent te benaderen zijn.[6]
Zoals al genoemd, de noten in een notenschrift zullen nooit overal exact de door de componist bedoelde toonhoogte aanduiden. Dat geldt dus zowel voor noten in Klavar als in de traditionele notatie. De vraag of een Fis altijd een hogere of altijd een lagere toon bedoelt aan te geven dan een Ges (en om wélk toonhoogteverschil het hier gaat), is onbeantwoordbaar.[7][8]
Greepschrift (tabulatuur)
Voor klavierspelers heeft de Klavarbalk het extra voordeel van de grote overeenkomst tussen notenbeeld en toetsenbeeld: horizontale akkoordbeelden, zwarte noten hoger geplaatst dan de witte, twee-drie-structuur in de balklijn. De naam ‘Klavarskribo’ verwijst daar ook naar. Dit voordeel voor klavierinstrumenten is er in de traditionele notatie niet. Wel wordt in traditionele uitgaven voor blaasinstrumenten op een andere manier gestreefd naar vereenvoudiging. De getransponeerde notatie zorgt er namelijk voor dat de relatie tussen schriftbeeld en gatengreep op, bijvoorbeeld, een Es-klarinet niet anders dan op een Bes-klarinet. In Klavaruitgaven is dat niet de gewoonte, al zou het ook best kunnen. De term 'greepschrift' is dus in zekere zin van toepassing op een deelaspect van beide notaties.
Echter, de wijze waarop het muziekschrift rekening houdt met goede leesbaarheid (in het ene schrift voor klavierspelers, in het andere voor blazers) gaat bij géén van die systemen ten koste van de mate waarin het schrift muzikale klanken in beeld brengt en melodielijnen zichtbaar maakt. Van een afwezig zijn van het muziekbeeld, zoals meestal bij greepschriften/tabulaturen, is bij Klavar geen sprake. Het gebruik van de term ‘greepschrift’ in verband met de manier waarop Klavar toonhoogtes weergeeft, is daarom in wezen misplaatst.
Namen voor noten, tonen en toetsen
Klavarspelers gebruiken gewoonlijk de namen C, Des, D, Es, E, F, Ges, G, As, A, Bes, B[9] ter onderscheiding binnen één octaaf van: (1) de twaalf toetsen van een klavier en de toongrepen op andere instrumenten, (2) de twaalf nootposities van de Klavarbalk, (3) de toon die wordt bedoeld door een noot op de gelijknamige nootpositie (de precieze hoogte ervan kan nog van andere omstandigheden afhangen). De onregelmatige opbouw van die namenrij heeft een historische achtergrond (net als de wit-zwart-volgorde van een toetsenbord). Desondanks wordt er meestal mee gedoeld op gelijkwaardige tonen en toetsen, dus zonder onderscheid tussen wel of niet afgeleide (verhoogde of verlaagde) tonen.
Toepasbaarheid naast 'gewone noten'
De Klavarnotatie zal lang niet overal het vrijwel universeel gebruikte notenschrift kunnen vervangen; wie bijvoorbeeld mikt op een professionele muziekloopbaan (orkestlid, muziekleraar, wetenschapper, ...) moet de traditionele notatie leren. Voor wie zelf wil gaan spelen van vlot te lezen noten is de Klavarnotatie een laagdrempelig alternatief. Terwijl gevorderde spelers het zonder bezwaar - Klavar is een compleet muziekschrift - kunnen blijven gebruiken, ook bij samenspel met lezers van traditionele noten.
Nadelen
Het belangrijkste nadeel van Klavarskribo is dat musici vanouds gewend zijn met het traditionele notenschrift te werken. Willen ze met Klavar werken, dan zullen ze dat eerst moeten leren. Onder beroepsmusici is de tegenstand groot. Omgekeerd, heeft men eenmaal Klavar geleerd, dan kan dat de drempel verhogen om zich de gebruikelijke muzieknotatie eigen te maken.
Er is veel meer muziek beschikbaar in traditioneel notenschrift dan in Klavarskribo. Overzetten van muziek die nog niet in Klavar beschikbaar is, is mogelijk met behulp van enkele computerprogramma's, maar vereist een extra inspanning.
De verticale stand van de notenbalk kan een voordeel zijn voor bespelers van klavierinstrumenten, maar heeft voor andere instrumenten geen overwegend voordeel. Wie voorkeur geeft aan een horizontale balk kan de bladmuziek draaien. Bij zang is de verticale schrijfrichting van Klavarskribo een nadeel. Hoewel de tekst per lettergreep direct naast de betreffende noot kan staan, is deze lastiger leesbaar dan bij het gebruikelijke notenschrift.
Door het ontbreken van voortekens (kruisen en mollen) is niet meteen duidelijk of een noot verhoogd of verlaagd is. Hoewel de enharmonisch gelijke tonen op een gelijkzwevend gestemd instrument identiek zijn, zijn het wezenlijk verschillende tonen, en dat wordt in het traditionele notenschrift tot uitdrukking gebracht maar niet in Klavar. Een strijker speelt een verhoogde toon hoorbaar anders dan zijn verlaagde secunde. (Bijvoorbeeld: een fis klinkt een fractie hoger dan een ges.) Hier wordt tegenin gebracht dat ook tonen met dezelfde naam in twee versies bestaan (een e in C-groot is lager dan een e in D-groot).
Verspreiding
Klavar is er niet alleen voor beginners. Ook de muziek van componisten als Chopin en Liszt is in de Klavarnotatie beschikbaar. De Klavar Vereniging Nederland houdt een lijst bij van docenten die met Klavar willen werken en tracht Klavargebruikers te stimuleren bij die docenten les te nemen. Wat de beschikbaarheid van bladmuziek betreft kan worden gesteld dat vrijwel alle gangbare muziek voor orgel, piano, accordeon e. d. in Klavar verkrijgbaar is. De Stichting Klavarskribo heeft catalogi voor piano, kerk- en elektronisch orgel, accordeon, en keyboard. Voor gitaar is een vergelijkbare notatie ontworpen. Het omzetten van bladmuziek naar Klavarnoten kan automatisch of handmatig of met midi-files, MusicXML.[10] Deze muziekformaten kunnen verkregen worden door middel van Music OCR.[11]
Geschiedenis
Cornelis Pot had een passie voor muziek en wilde graag ook anderen de kans geven van muziek te genieten door zelf te spelen en te zingen. Hij vond het traditionele notenschrift te moeilijk toegankelijk. Hij bestudeerde alternatieve muziekschriften en ontwikkelde daaruit zijn idee voor Klavarskribo. Zijn gedachte was dat de muziekwereld zijn uitvinding zou omarmen en de teleurstelling was daarom groot toen dat niet het geval bleek te zijn. Ook muziekdocenten toonden geen belangstelling. Pot had echter de financiële middelen om zelf schriftelijke cursussen op te zetten en uit te geven, en om muziek om te zetten. In de dertiger jaren groeide het aantal Klavarspelers en werd veel bladmuziek in de Klavarnotatie omgezet en uitgegeven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam deze activiteit tot stilstand, maar daarna werd met nieuw elan gestart. Het door Pot opgezette Instituut Klavarskribo groeide zodanig dat er uiteindelijk vijftig mensen werkzaam waren. Er verschenen ook cursussen in het Engels, Frans en Duits.
Later werd de financiële speelruimte van veel uitgeverijen en ook Stichting Klavarskribo beperkter, waardoor er minder werd geadverteerd. De huidige situatie is zo dat de Stichting Klavarskribo in Ridderkerk zich met een beperkte staf bezighoudt met het omzetten en uitgeven van muziek, met kerkorganisten als belangrijke doelgroep. Op grond van het adressenbestand van de Stichting dat ongeveer vijfduizend adressen van regelmatige klanten bevat, wordt het aantal Klavargebruikers in Nederland en daarbuiten op zeker tienduizend geschat.
Naast de Stichting Klavarskribo is er vanaf 1978 de Klavar Vereniging Nederland (en was er van 1949 tot 1963 de Nederlandse Klavarvereniging) die als doel heeft om, in samenwerking met de Stichting, de Klavarnotatie te promoten en in stand te houden. Organisten die de Klavarnotatie gebruiken hebben ook nog een eigen contactpunt In het Verenigd Koninkrijk is er de Klavar Music Foundation of Great Britain, en daarnaast The Klavar Music School International.
Externe links
- Video-uitleg Klavarskribo
- Klavar in 't kort, uitleg in beeld en tekst
Bronnen, noten en/of referenties
|